Οι ικανότητες και οι δεξιότητες αποτελούν το δυναμικό του κάθε ανθρώπου. Οι δύο όροι, ικανότητα και δεξιότητα, αλληλοκαλύπτονται, αλλά γενικά η έννοια της ικανότητας θεωρείται ευρύτερη από την έννοια της δεξιότητας. Είναι η κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο κρίνεται επαρκές ή αρκετά ικανό να επιτελέσει ένα συγκεκριμένο ρόλο. Οι ικανότητες πηγάζουν από τις σωματικές, ψυχολογικές, προσωπικές ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά του ατόμου και αναπτύσσονται ανάλογα με τις ευκαιρίες που παρέχει το περιβάλλον μέσα στο οποίο κινείται.
Ειδικά στο πλαίσιο του επαγγέλματος, ικανότητα είναι ένα ορισμένο σύνολο γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων που μπορεί να μετρηθεί και ένα άτομο κατέχει ή πρέπει να αποκτήσει, με στόχο να εκτελέσει αποτελεσματικά μια δράση μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. O όρος ικανότητες σημαίνει τα τυπικά προσόντα που χρειάζεται για να καταλάβει κάποιος μια επαγγελματική θέση αλλά και τη δυνατότητα μεταφοράς δεξιοτήτων και γνώσεων σε ένα νέο επαγγελματικό περιβάλλον. Οι ικανότητες μπορεί να είναι εξειδικευμένες (π.χ. χειρισμός Η/Υ), μεθοδολογικές (δυνατότητα σκέψης, λήψης απόφασης, εφεύρεσης) ή κοινωνικές (δυνατότητες επικοινωνίας, ομαδικής εργασίας).
O όρος δεξιότητες αναφέρεται στα χαρακτηριστικά εκείνα των ανθρώπων – γνώσεις, ικανότητες, εμπειρίες, τρόπος σκέψης και άλλα παρόμοια – τα οποία όταν χρησιμοποιούνται μεμονωμένα ή σε ποικίλους συνδυασμούς, συμβάλλουν στην επιτυχή επίδοση. Κάθε επάγγελμα απαιτεί ορισμένες δεξιότητες, δηλαδή προϋποθέτει σχετικές γνώσεις και εμπειρία για την εκτέλεση μιας συγκεκριμένης εργασίας, οι οποίες είναι δυνατόν να προέρχονται από την εκπαίδευση, την κατάρτιση και την επαγγελματική εμπειρία και που συνδυαζόμενες με το σχετικό know how (γνώση του πώς εκτελείται μια εργασία), προσδιορίζουν την ύπαρξη τεχνικών γνώσεων.
To ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον αποτελεί μια γεννήτρια δεξιοτήτων, η οποία ανατροφοδοτείται διαρκώς με την έννοια ότι οι δεξιότητες ενός ατόμου εξελίσσονται και τροποποιούνται συνεχώς, λόγω γνώσεων και εμπειριών που αποκτώνται από το προσωπικό και επαγγελματικό του περιβάλλον και λόγω συμμετοχής του σε προγράμματα εκπαίδευσης ή κατάρτισης.
Οι δεξιότητες που αποκτώνται ακόμα και από τις ίδιες πηγές δεν είναι κατ’ ανάγκη όμοιες από άτομο σε άτομο, γιατί διαφέρουν οι δυνατότητες πρόσκτησης του κάθε ατόμου. Γενικά, παρατηρείται μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ της επαγγελματικής εμπειρίας και των δεξιοτήτων, γιατί η επαγγελματική εμπειρία δημιουργεί δεξιότητες, και παράλληλα οι δεξιότητες αποτελούν και το ζητούμενο για την άσκηση ενός επαγγέλματος.
Σύμφωνα με προσεγγίσεις που έχουν γίνει τόσο από ευρωπαϊκούς φορείς όσο και από εκπαιδευτικά -ερευνητικά ιδρύματα οι απόψεις συγκλίνουν ότι προκειμένου ένας εργαζόμενος να επιτύχει στις σημερινές εργασιακές συνθήκες, θα πρέπει να διαθέτει ένα σύνολο κομβικών δεξιοτήτων ή δεξιοτήτων -κλειδιών.
Ταξινόμηση Κομβικών Δεξιοτήτων σύμφωνα με την ιστοσελίδα: (http://online.onetcenter.org)
| 1 |
Βασικές Δεξιότητες |
Αναπτυγμένες δεξιότητες που διευκολύνουν τη μάθηση ή την ταχύτερη απόκτηση γνώσης |
|
Ανάγνωση εγγράφων εργασίας |
Κατανόηση γραπτών προτάσεων και παραγράφων σχετικά με έγγραφα εργασίας |
|
|
Ενεργός ακρόαση |
Ακρόαση λεγομένων άλλων ανθρώπων και υποβολή ερωτήσεων ανάλογα με την περίπτωση |
|
|
Γραπτός λόγος |
Αποτελεσματική γραπτή επικοινωνία με άλλους, όπως υποδεικνύεται από τις ανάγκες του ακροατηρίου |
|
|
Προφορικός λόγος |
Αποτελεσματική μεταβίβαση πληροφοριών μέσω ομιλίας με τρίτους |
|
|
Μαθηματικά |
Χρήση μαθηματικών για επίλυση προβλημάτων |
|
|
Επιστήμη |
Χρήση επιστημονικών μεθόδων για επίλυση προβλημάτων |
|
|
2 |
Δεξιότητες χειρισμού διαδικασιών |
Διαδικασίες που συμβάλλουν στη γρηγορότερη απόκτηση γνώσης και ικανοτήτων σε ποικίλα πεδία |
|
Κριτική σκέψη |
Χρήση λογικής και ανάλυσης για τον προσδιορισμό δυνάμεων και αδυναμιών διαφορετικών προσεγγίσεων |
|
|
Ενεργός μάθηση |
Το να εργάζεται το άτομο με νέο υλικό ή πληροφορίες για να κατανοήσει τις επιπτώσεις του |
|
|
Στρατηγικές μάθησης |
Χρήση πολλαπλάσιων προσεγγίσεων κατά την εκμάθηση ή τη διδασκαλία νέων πραγμάτων |
|
|
Παρακολούθηση |
Αξιολόγηση του κατά πόσο καλά κάνει κάποιος κάτι ενώ μαθαίνει ή κάνει κάτι |
|
|
3 |
Κοινωνικές δεξιότητες |
Αναπτυγμένες δεξιότητες που χρησιμοποιούνται στην εργασία με άλλα άτομα για την επίτευξη στόχων |
|
Κοινωνική παρατηρητικότητα |
Να είναι το άτομο σε εγρήγορση για αντιδράσεις των άλλων και να καταλαβαίνει γιατί αντιδρούν με το συγκεκριμένο τρόπο |
|
|
Συντονισμός |
Ρύθμιση ενεργειών σε σχέση με τις ενέργειες των άλλων |
|
|
Πειθώ |
Να πείθει το άτομο άλλους να προσεγγίζουν τα πράγματα διαφορετικά |
|
|
Διαπραγμάτευση |
Προσπάθεια του ατόμου να φέρει κοντά άτομα και να συμφιλιώσει τις διαφορές τους |
|
|
Καθοδήγηση |
Να διδάσκει το άτομο κάποιους άλλους πώς να κάνουν κάτι |
|
|
Βοήθεια στους άλλους |
Ενεργός αναζήτηση μεθόδων βοήθειας προς άλλους ανθρώπους |
|
|
4 |
Δεξιότητες επίλυσης σύνθετων προβλημάτων |
Αναπτυγμένες δεξιότητες που χρησιμοποιούνται προκειμένου να λύσουν τα άτομα νέα προβλήματα τα οποία έχουν καθοριστεί με λανθασμένο τρόπο στις σύνθετες, πραγματικές συνθήκες |
|
Αναγνώριση προβλημάτων |
Αναγνώριση της φύσης των προβλημάτων |
|
|
Συλλογή πληροφοριών |
Γνώση για το πώς να βρίσκει το άτομο πληροφορίες και να προσδιορίζει τις ουσιαστικές από αυτές |
|
|
Οργάνωση πληροφοριών |
Το να βρίσκει το άτομο τρόπους να δομεί ή να ταξινομεί κομμάτια πληροφοριών |
|
|
Σύνθεση/ αναδιοργάνωση |
Αναδιοργάνωση πληροφοριών με σκοπό μια καλύτερη προσέγγιση προβλημάτων ή στόχων |
|
|
Παραγωγή ιδεών |
Παραγωγή διαφορετικών προσεγγίσεων στα προβλήματα |
|
|
Αξιολόγηση ιδεών |
Αξιολόγηση πιθανής επιτυχίας μιας ιδέας σε σχέση με τις απαιτήσεις της κατάστασης |
|
|
Σχεδιασμός εφαρμογής |
Ανάπτυξη προσεγγίσεων για την εφαρμογή μιας ιδέας |
|
|
Αποτίμηση λύσεων |
Παρατήρηση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων μιας απόφασης για τον προσδιορισμό ή τον επαναπροσδιορισμό των προσπαθειών |
|
|
5 |
Τεχνικές δεξιότητες |
Αναπτυγμένες δεξιότητες που χρησιμοποιούνται στο σχεδιασμό, την οργάνωση, τη λειτουργία και διόρθωση των δυσλειτουργιών που αφορούν την εφαρμογή μηχανών ή τεχνολογικών συστημάτων |
|
Ανάλυση λειτουργιών |
Ανάλυση αναγκών και απαιτήσεων προϊόντων για τη δημιουργία σχεδίου |
|
|
Σχεδιασμός τεχνολογίας |
Παραγωγή ή προσαρμογή του εξοπλισμού και της τεχνολογίας για την εξυπηρέτηση των αναγκών των χρηστών |
|
|
Επιλογή εξοπλισμού |
Καθορισμός του είδους των εργαλείων και του εξοπλισμού για μια εργασία |
|
|
Εγκατάσταση |
Εγκατάσταση εξοπλισμού, μηχανών, καλωδίων ή προγραμμάτων που ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες προδιαγραφές |
|
|
Προγραμματισμός |
Προγράμματα γραφής ηλεκτρονικών υπολογιστών |
|
|
Έλεγχος λειτουργιών |
Διεξαγωγή τεστ για να καθοριστεί αν ο εξοπλισμός, το λογισμικό ή οι διαδικασίες λειτουργούν όπως αναμένεται |
|
|
Παρακολούθηση λειτουργιών |
Παρατήρηση μετρητών, πινάκων ή άλλων δεικτών ώστε να υπάρξει βεβαιότητα για τη σωστή λειτουργία μιας μηχανής |
|
|
Λειτουργία και έλεγχος |
Έλεγχος διαδικασιών εξοπλισμού ή συστημάτων |
|
|
Επιθεώρηση προϊόντων |
Επιθεώρηση και αξιολόγηση της ποιότητας των προϊόντων |
|
|
Συντήρηση εξοπλισμού |
Εκτφλεση της στερεότυπης συντήρησης και καθορισμός του πότε και ποιο είδος συντήρησης απαιτείται |
|
|
Εντοπισμός βλαβών |
Καθορισμός των αιτίων που προκαλούν ένα λάθος και της απόφασης για τη λύση του |
|
|
Επισκευή βλαβών |
Επισκευή μηχανών ή συστημάτων με τη χρήση των απαιτούμενων εργαλείων |
|
|
6 |
Συστημικές δεξιότητες |
Αναπτυγμένες δεξιότητες που χρησιμοποιούνται για την κατανόηση, τον έλεγχο και τη βελτίωση των κοινωνικοτεχνικών συστημάτων |
|
Οραματισμός |
Ανάπτυξη μιας εικόνας για το πώς ένα σύστημα πρέπει να λειτουργεί υπό ιδανικές συνθήκες |
|
|
Αντίληψη αλλαγών |
Καθορισμός σημαντικών αλλαγών σε ένα σύστημα ή της πιθανότητας εμφάνισής τους |
|
|
* Αναγνώριση επιπτώσεων |
Καθορισμός των μακροπρόθεσμων εκβάσεων μιας αλλαγής σε διαδικασίες |
|
|
Αναγνώριση αιτιών |
Προσδιορισμός των πραγμάτων που πρέπει να αλλάξουν για την επίτευξη ενός στόχου |
|
|
Κρίση και λήψη αποφάσεων |
Στάθμιση σχετικών δαπανών και κερδών μιας πιθανής δράσης |
|
|
Αξιολόγηση λειτουργίας συστημάτων |
Εξέταση πληθώρας δεικτών απόδοσης συστημάτων, λαμβάνοντας υπόψη την ακρίβειά τους |
|
| 7 |
Δεξιότητες διαχείρισης πόρων |
Αναπτυγμένες δεξιότητες που χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά για τον καθορισμό πόρων |
|
Διαχείριση χρόνου |
Διαχείριση προσωπικού χρόνου και του χρόνου τρίτων |
|
|
Διαχείριση οικονομικών πόρων |
Καθορισμός του τρόπου δαπάνης των χρημάτων για μια εργασία και της λογιστικής σκέψης για τις συγκεκριμένες δαπάνες |
|
|
Διαχείριση υλικών |
Λήψη και παρακολούθηση της κατάλληλης χρήσης του εξοπλισμού, των εγκαταστάσεων και των υλικών για συγκεκριμένη εργασία |
|
|
Διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού |
Παρακίνηση, ανάπτυξη και καθοδήγηση των εργαζόμενων προσδιορίζοντας τους καλύτερους από αυτούς για μια εργασία |
