Το άγχος των εξετάσεων αποτελεί έναν συνδυασμό σωματικής υπερδιέγερσης, ανησυχίας και φόβου για τα αποτελέσματα της αξιολόγησης, το οποίο επιδρά στη φυσιολογική μαθησιακή διαδικασία, μειώνοντας την απόδοση του μαθητή. Αποτελεί ένα αρκετά συχνό πρόβλημα στο μαθητικό και φοιτητικό πληθυσμό και για το λόγο αυτό, έχει απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα σε ερευνητικό επίπεδο, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1950.
Στα συμπτώματα συμπεριλαμβάνονται αυξημένοι καρδιακοί παλμοί, ίλιγγοι και αίσθημα πανικού. Το άγχος των εξετάσεων επιφέρει πολλές συνέπειες. Ενδεικτικά, οι μαθητές με άγχος εξετάσεων σημειώνουν χαμηλότερες σχολικές επιδόσεις, δυσκολεύονται στην συγκέντρωση, έχουν προβλήματα μνήμης και δυσκολίες στην κωδικοποίηση, αποθήκευση και ανάκληση των πληροφοριών.
Το άγχος παρατηρείται συχνά εκτός από τους μαθητές, σε γονείς και εκπαιδευτικούς. Διαδικασίες αξιολόγησης όπως τα τεστ, εγείρουν σε γονείς και εκπαιδευτικούς την ανάγκη να βοηθήσουν τους μαθητές να βελτιώσουν την απόδοση τους, με αποτέλεσμα εκτός από τον μαθητή να αγχώνονται και οι ίδιοι, τόσο για τη διαδικασία όσο και για το αποτέλεσμα της αξιολόγησης. Ωστόσο θα πρέπει να θυμόμαστε ότι το άγχος είναι κατά κάποιο τρόπο «μεταδοτικό». Όταν αγχώνεται ο εκπαιδευτικός, μεταδίδει το αίσθημα της ανησυχίας του στο μαθητή, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η ένταση του άγχους που βιώνει.
Περίπου το 20% των μαθητών αντιμετωπίζουν υψηλό άγχος εξετάσεων, ενώ το 16% των μαθητών αντιμετωπίζουν «μετρίως υψηλό» άγχος. Οι περισσότεροι μαθητές με άγχος εξετάσεων νοιώθουν ότι το υψηλό άγχος είναι φυσιολογικό και δε γνωρίζουν ότι μπορεί να θεραπευτεί.
Το άγχος εξετάσεων χαρακτηρίζεται από: Σωματική Υπερδιέγερση, η οποία προκαλεί σωματικά ενοχλήματα όπως: πονοκεφάλους, πόνο στο στομάχι, ναυτία, διάρροια, ζάλη, δύσπνοια, υπερβολική εφίδρωση, τάση για λιποθυμία, ξηροστομία και ταχυπαλμία. Ανησυχία και Έντονο Φόβο, τα οποία οδηγούν σε φόβο αποτυχίας, έντονα αισθήματα ανεπάρκειας, αυτό-ενοχοποίηση, αρνητική εικόνα εαυτού και υπερβολική απογοήτευση κατά τη σύγκριση του ατόμου με τους άλλους. Έκπτωση Γνωστικών Λειτουργιών, η οποία εκδηλώνεται με ελλιπή συγκέντρωση, αίσθημα κενού, παγώματος και σύγχυσης (συχνά εκφράζεται με τη φράση «έσβησαν όλα από το μυαλό μου», «πάγωσα»), δυσκολίες στην οργάνωση, καθώς και αδυναμία συγκέντρωσης η οποία οδηγεί σε μειωμένη απόδοση στη σχολική επίδοση.
Το άγχος των εξετάσεων, αποτελεί ουσιαστικά μέρος του «άγχους απόδοσης», το οποίο παρατηρείται σε περιπτώσεις όπου το άτομο αξιολογείται από άλλους και το αποτέλεσμα της αξιολόγησης έχει ιδιαίτερη σημασία για το άτομο. Μια τέτοια περίπτωση μπορεί να αποτελεί π.χ., η συνέντευξη για μια θέση εργασίας, η παρουσίαση μιας εργασίας στην τάξη κλπ. Προκειμένου να μπορέσει το άτομο να αντιμετωπίσει την ένταση που του προκαλεί η αξιολόγηση, θα πρέπει πρώτα να κατανοήσει το άγχος του με τους όρους των συμπτωμάτων, των αιτιών και των επιδράσεων που έχει σε σωματικό και ψυχικό επίπεδο.
Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην εκδήλωση του;
Οι κυριότεροι παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση του άγχους εξετάσεων είναι κυρίως: οι δεξιότητες αποδοτικής μελέτης, η ελλιπής προετοιμασία, η ανάγκη για τελειότητα («τελειομανία», η οποία υποδηλώνει ανασφάλεια), το κοινωνικό περιβάλλον (γονείς, εκπαιδευτικοί) που αποδίδει μεγάλη βαρύτητα στη βαθμολογία των εξετάσεων, καθώς και το εκπαιδευτικό σύστημα και οι θεσμοί, οι οποίοι ευνοούν την ανταγωνιστικότητα και δεν προβλέπουν εναλλακτικούς τρόπους αξιολόγησης.
Πώς αντιμετωπίζεται;
Προκειμένου να αποκτήσει ο εκπαιδευτικός μια όσο το δυνατό ακριβέστερη εικόνα για τις γνώσεις που έχει αποκτήσει ο μαθητής, θα πρέπει να προσπαθήσει να ελαχιστοποιήσει τις επιπτώσεις του άγχους εξετάσεων, να παρέχει στους μαθητές εναλλακτικές και επιπλέον ευκαιρίες αξιολόγησης, να βοηθήσει τους μαθητές να εξοικειωθούν με τη μορφή της αξιολόγησης και το σύστημα βαθμολόγησης και να μειώσει τον αντίκτυπο των μεμονωμένων διαδικασιών αξιολόγησης, εστιάζοντας στη συνολική εικόνα και προσωπικότητα του μαθητή. Στο διαδίκτυο υπάρχει πληθώρα υλικού σχετικά με τους τρόπους αντιμετώπισης του άγχους των εξετάσεων. Οι μαθητές ωφελούνται επίσης πολύ από τη συμμετοχή τους σε ομάδες μελέτης και την παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης από τους εκπαιδευτικούς ή τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
Στρατηγικές αντιμετώπισης του άγχους των εξετάσεων των μαθητών
Ο εκπαιδευτικός, λόγω του ρόλου του, είναι σε πλεονεκτική θέση προκειμένου να συμβάλλει στην πρόληψη & αντιμετώπιση του άγχους εξετάσεων στους μαθητές. Γι’ αυτό πρέπει:
– Να εκπαιδεύετε τους μαθητές σε αποτελεσματικούς τρόπους μελέτης
– Παρέχετε επαρκή χρόνο για την ολοκλήρωση της διαδικασίας αξιολόγησης, ή/και
ενθαρρύνετε τους μαθητές να διαχειρίζονται αποτελεσματικό το χρόνο εξέτασης.
– Διαβάζετε αργά τις οδηγίες και διασφαλίστε ότι είναι κατανοητές από όλους τους
μαθητές.
– Συνεργαστείτε με τους γονείς των μαθητών και ζητήστε τους να παρατηρήσουν τον
τρόπο που μελετά το παιδί στο σπίτι, προκειμένου να εντοπίσετε τις ανάγκες του και
να μπορέσετε να το βοηθήσετε αποτελεσματικότερα.
– Ενθαρρύνετε τους μαθητές να ζητούν διευκρινήσεις και πρόσθετη βοήθεια.
– Διεξάγετε τεστ εξάσκησης μέσα στην τάξη, βοηθώντας τους μαθητές να εξοικειωθούν¬ με τη διαδικασία.
– Να είστε σε εγρήγορση προκειμένου να εντοπίσετε το άγχος πριν αρχίσει να αποτελεί πρόβλημα. Έτσι προστατεύετε τους μαθητές σας.
– Βαθμολογήστε τα αποτελέσματα της εξέτασης χωρίς να λαμβάνετε υπόψη μόνο τον
βαθμό απομνημόνευσης.
Προκειμένου να συμβάλλετε στην αντιμετώπιση του άγχους εξετάσεων:
– Ενθαρρύνετε τους μαθητές να μιλούν με θετικό τρόπο στον εαυτό τους, ως ένα μέσο
αναχαίτισης των αρνητικών σκέψεων σχετικά με την ικανότητα και την αυτοεκτίμηση τους. Διδάξτε τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να αντικαταστήσουν τις αρνητικές («Δεν είμαι αρκετά έξυπνος για να το κάνω σωστά») με θετικές (« Έχω μελετήσει και θα κάνω το καλύτερο δυνατό που μπορώ»).
– Αν διαπιστώσετε ότι το άγχος εξετάσεων οφείλεται στην αυξημένη πίεση από τους γονείς, είναι καλό να προτείνεται στην οικογένεια να αναζητήσει βοήθεια, αλλά θα πρέπει να είστε πολύ προσεκτικοί, ώστε να μη αισθανθούν οι γονείς ότι κρίνονται.
– Παρέχετε κάποιες διευκολύνσεις (όπως παροχή επιπλέον χρόνου, προφορική εξέταση, κλπ), σε μαθητές που υποφέρουν από υψηλό άγχος εξετάσεων.
– Αν οι παραπάνω στρατηγικές δεν αποδώσουν, αναζητήστε βοήθεια από κάποιον ειδικό (π.χ., επαγγελματία ψυχικής υγείας, σχολικό σύμβουλο, κλπ).
Οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς που θέλουν να μιλήσουν με ειδικούς επαγγελματίες για οποιοδήποτε θέμα σε σχέση με το παιδί ή τον έφηβο μπορούν να τηλεφωνούν ατή «Γραμμή-Σύνδεσμο 801 801 1177». Για τα παιδιά και τους έφηβους που θέλουν μιλήσουν για οτιδήποτε ανώνυμα και δωρεάν με ειδικούς επαγγελματίες, υπάρχει η συμβουλευτική τηλεφωνική «Γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων 116 111»
Μερικές πρακτικές οδηγίες:
να παρέχουμε στους μαθητές αρκετές πληροφορίες από νωρίς σχετικά με τα διαγωνίσματα (πχ. πληροφορίες σχετικά με το περιεχόμενο της εξεταστέας ύλης, το χρόνο που έχουν στη διάθεση τους πριν και κατά τις εξετάσεις)
να προσπαθούμε να διατηρούμε το επίπεδο δυσκολίας σε ένα μέσο επίπεδο. Στα διαγωνίσματα καλό είναι να υπάρχουν μεγάλης, μέτριας και μικρής δυσκολίας ερωτήσεις. Οι τελευταίες μάλιστα καλό θα ήταν να εμφανίζονται στην αρχή του τεστ και να αποφεύγετε η συστηματική χρήση εξαιρετικά δύσκολων ερωτήσεων
η δημιουργία μιας μη-απειλητικής ατμόσφαιρας κατά τις εξετάσεις. Προς αυτή την κατεύθυνση μπορούν να συνδράμουν οι σαφείς οδηγίες, η αποφυγή έμφασης στην ανταγωνιστικότητας ανάμεσα στους μαθητές και η διακριτική εποπτεία των μαθητών. Επίσης, το χιούμορ μπορεί να βοηθήσει στην εκτόνωση της έντασης
να προσπαθούμε να καθησυχάζουμε τους έντονα αγχωμένους μαθητές και να παρέχουμε υποστήριξη. Η δημιουργία καλής σχέσης με τους μαθητές έχει διττό όφελος. Από τη μία μειώνει το άγχος των μαθητών, ενώ από την άλλη ενισχύει το κλίμα εμπιστοσύνης τόσο μεταξύ των μαθητών, όσο και μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικού, προάγοντας την εκπαιδευτική διαδικασία.
Καρανίκα Αναστασία
