Σήμερα, όλο και μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας μας εξοικειώνεται με όσα αφορούν "ψυχική υγεία". Δυστυχώς όμως, πολλοί συνάνθρωποί μας που υποφέρουν από ψυχολογικά προβλήματα, αναζητούν οι ίδιοι «συμπτώματα» στον εαυτό τους διαβάζοντας άρθρα στο διαδίκτυο ή σε βιβλία που απευθύνονται κυρίως σε ιατρούς.
Η διάγνωση διαταραχών ψυχικής υγείας είναι μια πολυδιάστατη και ρευστή διαδικασία που δεν μπορεί να περιοριστεί σε μια ανάγνωση εγχειριδίων ή άρθρων στο ίντερνετ.
Αναζητώντας παντού ένα πρόβλημα, καθιερώνεται μια λογική "αυτό-διάγνωσης" και ταξινόμησης της συμπεριφοράς μας ως κάτι «αφύσικο» και «παθολογικό» χωρίς καμία ουσιαστική αξιολόγηση. Παρατηρείται δηλαδή, μια άνευ ορίου απόπειρα ποινικοποίησης των ανθρώπινων εμπειριών όπως ο φόβος, η θλίψη, το άγχος κλπ.
Η αναζήτηση "διάγνωσης" ωστόσο είναι αποκλειστική ενασχόληση της ψυχιατρικής και της κλινικής ψυχολογίας, δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνει μονοσήμαντα παρατηρώντας απλώς τον εαυτό μας.
Στη θεραπεία ωστόσο δεν ψάχνουμε παντού προβλήματα. Αντίθετα, οι συμβουλευτικές και ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις έχουν κατεύθυνση προς την απεμπόληση της "ταμπέλας" του ασθενούς και της ασθένειας και δεν εμπλέκονται σε «διάγνωση» κατηγοριοποιημένων διαταραχών με βάση το DSM.
Από ψυχοθεραπευτική σκοπιά, η επιμονή στην ταξινόμηση ψυχικών διαταραχών συμβάλλει περισσότερο στη δημιουργία του προβλήματος και λιγότερο στη θεραπεία του.
Σε πρόσφατη έρευνα σε θεραπευτικές ομάδες ενηλίκων με χρόνια προβλήματα στις ΗΠΑ, οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι «έχω μια διαταραχή, δεν είμαι η διαταραχή» (Walton:2011). Αυτό σημαίνει ότι οι θεραπευόμενοι αρνούνται να ταυτιστούν με την μία ή την άλλη διαταραχή και υπερασπίζονται τις πολλές διαστάσεις της προσωπικότητάς τους.
Η ταύτιση της ασθένειας με τον ασθενή είναι επακόλουθο της νοσηλείας του και όχι της θεραπείας του (Petras:2011).
Το λάθος
Ας δούμε μαζί ποιο είναι το λάθος και πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τον εαυτό και τους γύρω μας.
Στην θεραπευτική σχέση με έναν ψυχολόγο, η ανάγκη για ταξινομητική διάγνωση αναδύεται συχνά και από τον ίδιο τον θεραπευτή ο οποίος, ακριβώς για να ανταποκριθεί σε έναν παλαιότερο, παραδοσιακό ρόλο «αυθεντίας» καλείται να δώσει άμεσα απαντήσεις μέσα από μια ψυχιατρικού τύπου διάγνωση.
Στην Ανθρωπιστική και Συστημική προσέγγιση, η διάγνωση φαίνεται ότι μειώνει αποκλειστικά το άγχος του θεραπευτή και όχι του θεραπευόμενου (Βοσνιάδου: 1999).
Παράλληλα, η «ταμπέλα» διαταραχών όπως η κατάθλιψη, μια διαταραχή προσωπικότητας κλπ, λειτουργεί περιοριστικά για την θεραπεία συνολικά. Κι αυτό διότι το ενδιαφέρον επικεντρώνεται σε "προβληματικές" συμπεριφορές για να επιβεβαιωθεί η διάγνωση του θεραπευτή και παραλείπονται σημαντικές πτυχές της προσωπικότητας του θεραπευόμενου.
Ακόμη πιο σημαντικό όμως, για τον κάθε άνθρωπο που ψάχνει πάνω του "συμπτώματα", είναι ότι η διαταραχή για την οποία ανησυχεί μπορεί τελικά να αποτελέσει για τον ίδιο μια αυτό-εκπληρούμενη προφητεία (Yalom:2004).
Καταλήγοντας, η διάγνωση διαταραχών ψυχικής υγείας είναι μια πολυδιάστατη και ρευστή διαδικασία που δεν μπορεί να περιοριστεί σε μια ανάγνωση εγχειριδίων ή άρθρων στο ίντερνετ. Στο ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο μάλιστα, δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα θεωρεί ότι λύνει.
Ο στόχος σε μια θεραπευτική σχέση έχει ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση από την κατασκευή μιας "ταμπέλας".
Η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση είτε στοχεύει στην άμεση ανακούφιση από συμπτώματα – ενοχλήματα είτε θέτει ευρύτερους στόχους αυτογνωσίας και συναισθηματικής επεξεργασίας, δεν λειτουργεί ταξινομητικά.
Η "ταμπέλα" του ασθενούς δίνει έναν συγκεκριμένο ρόλο μέσα στα πλαίσια που συμμετέχουμε (οικογένεια, φίλοι, εργασία), από τον οποίο θα δυσκολευτούμε να ξεφύγουμε αν μείνουμε για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Ταυτόχρονα, ο ρόλος του «ασθενή» είναι ένας ρόλος περιθωριοποίησης και απώλειας της κοινωνικότητας και των διαπροσωπικών σχέσεων που είναι αναπόσπαστα κομμάτια της ανθρώπινης ύπαρξης.
Επομένως αν κάποιος επιμένει από μόνος του σε μια έρευνα "συμπτωμάτων" αστυνομικού τύπου, τότε τις περισσότερες φορές βοηθά το πρόβλημα και όχι τη λύση του.
Αντί αυτού, μπορεί να ξεκινήσει με την βοήθεια ενός θεραπευτή, να μιλά για την ουσία των συναισθημάτων και των φόβων του ώστε να τα επεξεργαστεί, με απλές ανθρώπινες κουβέντες. Κι αυτό είναι ένα πρώτο βήμα για την ουσιαστική και μακροπρόθεσμη αποκατάσταση.
Αναφορές
- Βοσνιάδου Σ., 1999, Εισαγωγή στην Ψυχολογία, Τόμος Β, Εκδόσεις Gutenberg – Γιώργος Δάρδανος.
- Walton Thomas (University of Minnesota), ομιλία με τίτλο "I have a disorder, I am not the Disorder: Mental Health and the Future of Adulthood", πρακτικά από την ετήσια συνάντηση της Αμερικανικής Ανθρωπολογικής Εταιρείας 2011 στο Μόντρεαλ του Καναδά. Ομιλίες μελέτης της διαγνωστικής διαδικασίας.
- Petras Charalampos, (Center of Psychosocial Care), "The world of hospitalized Military Personnel in Greece: The Experience of Psychiatric Hospitalization during Military Service", πρακτικά από την ετήσια συνάντηση της Αμερικανικής Ανθρωπολογικής Εταιρείας 2011 στο Μόντρεαλ του Καναδά. Ομιλίες μελέτης της διαγνωστικής διαδικασίας.
- Yalom Irvin, Το δώρο της Ψυχοθεραπείας, ανοιχτή επιστολή σε μια νέα γενιά ψυχοθεραπευτών και στους ασθενείς τους, ΑΓΡΑ 2004.
Χαράλαμπος Πετράς, Κλινικός Ανθρωπολόγος – Ψυχολόγος Κέντρο Συμβουλευτικής και Αποκατάστασης ΣΤΗΡΙΞΗ
