Ο Μεβλανά Τζελαλεττίν (Ρουμί) (1207 – 1273) θεωρείται ο μεγαλύτερος περσόφωνος ποιητής. σουφιστής και μυστικιστής. που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο περσικό Χορασάν, αλλά οι επιδρομές των Μογγόλων ανάγκασαν την οικογένειά του να καταφύγει δυτικά και τελικά εγκαταστάθηκε στο Ικόνιο, που ήταν τότε έδρα του Σουλτανάτου του Ρουμ των Σελτζούκων (1077-1307). Οι Σελτζούκοι επέλεξαν την ονομασία «Ρουμ» από τους πολλούς Ρωμιούς που ζούσαν στην περιοχή. Δηλαδή ο προερχόμενος από τη χώρα των Ρουμ, όπως ήταν γνωστή στους Σελτζούκους η βυζαντινή Μικρά Ασία Ακόμα και η προσωνυμία «Ρουμί» για τον Μεβλανά αποδίδεται στα αρχαία ελληνικά που γνώριζε, και τις μελέτες του στον Πλωτίνο και τον νεοπλατωνισμό.

Ήταν δάσκαλος θεολογίας και δικαίου στο Ικόνιο. Από τους συγχρόνους του, του δόθηκε το όνομα «Μεβλανά» που σημαίνει «ο δάσκαλός μας. Αναπτύσσοντας τη μυστικιστική του διδασκαλία, ο Ρουμί τονίζει το «Υπερούσιο Εν» και ότι ο Θεός βρίσκεται μέσα μας. Τα πάντα αποτελούν αντανάκλαση του Θεού όπως στην εικόνα ενός όμορφου προσώπου καθρεφτίζεται η ομορφιά του Θεού. Ο Ρουμί δεν μιλάει για γονυκλισίες, προσκύνημα στη Μέκκα, ιερό πόλεμο και νηστεία.

Ο Μεβλανά μυήθηκε τον σουφισμό από κύκλους στη Συρία. Οι Σουφιστές επέκριναν τα γήινα πλούτη, αποδοκίμαζαν την επιδεικτική ευσέβεια του ισλαμικού ιερατείου, δίδασκαν ότι η αγάπη προς των πλησίον και οι καλές πράξεις σημαίνουν πολύ περισσότερο παρά η εκτέλεση των ιεροτελεστιών. Η διδασκαλία τους έλεγε πως η προσωπικότητα μπορεί να προοδεύει μόνο στον δρόμο της άρνησης από την κοσμική ζωή και με αναζήτηση του εσωτερικού της κόσμου.

Η σημαντική καμπή στην ζωή του συνέβη το 1244 όταν γνώρισε στους δρόμους τού Ικονίου τον περιπλανώμενο δερβίση Σαμς αντ-Ντιν (Ήλιος τής θρησκείας) από την Ταυρίδα, ο οποίος τού αποκάλυψε τα μυστήρια τού θείου μεγαλείου και κάλλους. Ο απόλυτος πνευματικός δεσμός του με τον Σαμς προκάλεσε τις κλιμακούμενες αντιδράσεις της οικογένειας του. Τελικά, το 1247. ο Σαμς εξαφανίστηκε μυστηριωδώς και δεν επανεμφανίστηκε πλέον. Όπως αποδείχθηκε πρόσφατα είχε δολοφονηθεί.

Η εμπειρία αυτή τού έρωτα, της νοσταλγίας και της απώλειας, αποκάλυψε το ποιητικό χάρισμα τού Ρουμί. Οι χιλιάδες στίχοι του εκφράζουν όλα τα στάδια τού μυστικού έρωτα ως την πλήρη ένωση-ταύτιση τού εραστή-ερωμένου, σε σημείο ώστε να υπογράφει συχνά τα ποιήματα του ως Σαμς και να τιτλοφορήσει την συλλογή του «Η συλλογή τού Σαμς». Η μέθεξη της φύσης στον εκστατικό ερωτά του εκφράζεται με τέτοια αμεσότητα και ρυθμικότητα τού λόγου, ώστε να δημιουργηθεί η πεποίθηση ότι συνέθετε τα ποιήματα του σε κατάσταση έκστασης, χορεύοντας.

Το συνολικό ποιητικό έργο του άσκησε βαθιά επίδραση σε όλες τις μορφές αισθητικής έκφρασης του ισλαμικού κόσμου και κυριαρχείται από την απόλυτη αγάπη προς τον Θεό. Η διδασκαλία του καλούσε ανθρώπους από οποιαδήποτε πίστη, θεωρώντας ότι ο Θεός Μουσουλμάνων, Χριστιανών και Εβραίων είναι ένας.

Ο πανθεϊστικός χαρακτήρας της πνευματικής του καθοδήγησης φάνηκε τη νύχτα του ενταφιασμού του, τη Σεμπούλ Αρούζ, όταν Εβραίοι χαχάμηδες, χριστιανοί ιερείς και μουσουλμάνοι κληρικοί συνόδευσαν τον Μεβλανά στην τελευταία του κατοικία.

Πριν το θάνατό του είπε: «Όταν θα πεθαίνω να με ψάξετε όχι μέσα στη γη, αλλά στις καρδιές των μορφωμένων ανθρώπων»

Το μαυσωλείο του Μεβλανά βρίσκεται στο κέντρο του Ικονίου και προσελκύει πλήθος πιστών από όλα τα μέρη του κόσμου.

Τα σπουδαιότερα έργα του είναι το “Ντιβάν”, μια συλλογή λυρικών ποιημάτων και το “Μεσνεβί” (δίστιχα) που περιέχει 40.000 δίστιχα σε ηθικά και ασκητικά θέματα, μέσα από μυστικισμό και αλληγορίες. Μια συλλογή στίχων στα Περσικά που θεωρείται το απόσταγμα της σοφίας των Σούφι και ένα από τα σημαντικότερα έργα της μυστικιστικής ποίησης. Κατά τους Σούφι είναι το Κοράνι στα Περσικά. Τούτο το έργο άσκησε ευρύτατη επίδραση στην ισλαμική μυστική σκέψη και ποίηση.

Μετά τον θάνατο του, οι μαθητές του οργάνωσαν το αδελφικό τάγμα των Μεβλεβήδων, που μας είναι γνωστό σήμερα ως “Οι Στροβιλιζόμενοι δερβίσηδες”.

Ενδεικτικό της επιρροής του Τζελαλεντίν και του σεβασμού που του έτρεφαν και του τρέφουν ακόμη οι χριστιανοί, είναι η επίσκεψη του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίου στο Ικόνιο (Δεκέμβριος 2004) για να λάβει μέρος στους εορτασμούς της 731ης επετείου του θανάτου του Μεβλανά.

Στις ελληνικές επιρροές στο έργο του Ρουμί αναφέρεται το άρθρο «Τα ελληνικά ποιήματα του Μεβλανά Ρουμή. Από εκεί συνάγονται τα εξής:

Στο έργο του Ρουμί υπάρχουν πολλά νεοπλατωνικά και γνωστικά στοιχεία. Αυτό οφείλεται –πέρα από τις ελληνικές επιδράσεις που υπήρχαν ήδη στην ισλαμική φιλοσοφία και θεολογία– στο ότι ο Ρουμί είχε ο ίδιος επαφή με Έλληνες διανοούμενους της περιοχής, κυρίως κληρικούς. Ο Αφλακί^[2], βιογράφος του Ρουμί, περιγράφει τις φιλοσοφικές συζητήσεις του Ρουμί με τον ηγούμενο της Μονής του Αγίου Χαρίτωνος, κοντά στην ελληνική κωμόπολη Σίλλη του Ικονίου, την οποία μάλιστα αναφέρει ως «μονή του Πλάτωνος» (Ντέιρε Αφλατούν).

Από τα λίγα ποιήματα του Ρουμί σε τοπικό ελληνικό ιδίωμα δεν είναι εμφανές σε ποιον βαθμό γνώριζε την ελληνική. Φαίνεται όμως ότι ο γιος του, ο Σουλτάν Βαλέντ, γνώριζε πολύ καλά τα ελληνικά, διότι έγραψε αρκετά ποιήματα σ’ αυτή τη γλώσσα. Οι τελετουργίες που αυτοσχεδίασε ο Ρουμί (μουσική, χορός, απαγγελίες) φαίνεται ότι είχαν ως στόχο περισσότερο να προσελκύσουν στον ισλαμισμό τους Έλληνες της περιοχής παρά απευθύνονταν στους μουσουλμάνους.

Μερικοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι εκστατικοί χοροί των δερβίσηδων είναι επιβιώσεις αρχαίων διονυσιακών λατρειών που ήταν διαδεδομένες στη Μ. Ασία. Υπάρχουν μαρτυρίες για την επιβίωση διονυσιακών τελετουργιών κατά τους Μέσους Χρόνους, ίσως και μέχρι την εποχή του Ρουμί. Ο ΞΒ’ κανών της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου Κωνσταντινουπόλεως, το 691, ορίζει στους τρυγητές όπως «μη το του βδελυκτού Διονύσου όνομα επιβοάν» και «έτι και τας ονόματι των παρ’ Έλλησι ψευδώς ονομασθέντων θεών ή εξ ανδρών ή γυναικών γινομένας ορχήσεις, και τελετάς … αποπεμπόμεθα»^[. Ένα σχόλιο του Ιωάννου Ζωναρά (12ος αιών) στον ανωτέρω κανόνα επιβεβαιώνει ότι και στην εποχή του (έναν αιώνα πριν τον Ρουμί) επιβίωναν οι ίδιες διονυσιακές τελετές μεταξύ των αγροτών.

Γνωμικά

• Ο πραγματικά σοφός άνθρωπος μένει απαρατήρητος.
• Η αγάπη είναι το φάρμακο της περηφάνιας μας και της αυταρέσκειάς μας. Ο γιατρός όλων των ατελειών μας.
• Το μεγαλύτερο εμπόδιο πάνω στο Δρόμο είναι η δόξα.
• Η σοφία και η γνώση υπάρχουν για να μπορεί κανείς να ξεχωρίζει τον καλό δρόμο απ’ τον κακό.
• Η αγάπη είναι ο εξάντας της αλήθειας.
• Η οσμή της έπαρσης, της απληστίας και της ασελγείας θα σε προδώσει – όπως το σκόρδο που έφαγες – όταν θ’ ανοίξεις το στόμα σου για να μιλήσεις.
• Θα γνωρίσει το μυστικό του Αόρατου μόνο εκείνος που είναι ικανός να κλείσει τα χείλη του και να μείνει σιωπηλός.
• Προσήλωσε το βλέμμα σου στα άστρα και ψάξε το Δρόμο. Τα λόγια εμποδίζουν να βλέπεις μακριά, τήρησε τη σιωπή.
• Την επιστήμη την γνωρίζεις με την βοήθεια των λέξεων, την τέχνη με άσκηση, αλλά την αποξένωση γνωρίζεις μέσα σε μια παρέα.
• Δίχως να κοιτάζω Μπορώ και βλέπω τα πάντα μέσα μου Τα μάτια μου είναι άχρηστα Τώρα που μπορώ να δω Ολόκληρο τον κόσμο Με τα δικά Του μάτια…

Πηγές: wikipedia, gnomikologikon.gr Καθημερινή, pegas.gr