Οι έφηβοι, όπως και οι ενήλικες, μπορεί να βρίσκονται καθημερινά αντιμέτωποι με καταστάσεις που τους προκαλούν στρες. Είναι σημαντικό να μάθουν τρόπους χειρισμού των καταστάσεων που τους προκαλούν το στρες και έτσι να αποκτήσουν ικανότητες που θα τους βοηθούν στην καταπολέμησή του.

Στάδια της εφηβείας

Πλαίσιο. Υπάρχει μια έντονη αλλαγή στην εικόνα του σώματος και του εαυτού, η οποία σπρώχνει τον έφηβο στην αναζήτηση μιας νέας ταυτότητας.

Η εφηβεία χωρίζεται σχηματικά σε στάδια, τα οποία περιγράφουν τους μηχανισμούς που τη διέπουν.
Το αρχικό στάδιο, από τα έντεκα έως τα δεκατέσσερα έτη, σηματοδοτεί αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού. Ο έφηβος παρουσιάζεται αινιγματικός, απαιτητικός, ανυπόμονος και εριστικός. Όταν δεν ικανοποιούνται άμεσα οι ανάγκες του, γίνεται επιθετικός και οι αντιδράσεις του είναι απρόβλεπτες.
Στο μέσο στάδιο, από τα δεκατέσσερα έως τα δεκαεπτά έτη, εμφανίζεται καθαρά ο ανταγωνισμός με τους γονείς, οι οποίοι παύουν να είναι αντικείμενα θαυμασμού, ενώ η παρέα τους θεωρείται ανιαρή και τα αστεία τους ανούσια. Ο έφηβος αρνείται να τους συνοδέψει σε εξόδους ή να συμμετάσχει σε οικογενειακές γιορτές και συγκεντρώσεις.
Στο τελικό στάδιο, από τα δεκαεπτά έως τα είκοσι έτη, έχουμε τη σταθεροποίηση της ταυτότητας. Οι έντονες συγκρούσεις παύουν, η ταυτότητα ολοκληρώνεται, οι απαιτήσεις της ενήλικης ζωής οδηγούν τον έφηβο να προσαρμοστεί στην πραγματικότητα.

Στρες στην εφηβεία

Οι έφηβοι μέσα από αυτές τις ενδοψυχικές συγκρούσεις βιώνουν έντονο άγχος και στρες που επιδεινώνεται από εξωτερικούς παράγοντες όπως:

· σχολικές υποχρεώσεις και απογοητεύσεις

· αρνητικές σκέψεις και αισθήματα για τους εαυτούς τους

· αλλαγές της σωματικής τους εικόνας

· προβλήματα με τους φίλους τους

· περιβάλλον στο οποίο ζουν που δεν τους δίνει ένα αίσθημα ασφάλειας

· χωρισμός ή διαζύγιο των γονιών τους

· χρόνια ασθένεια ή σοβαρά προβλήματα μέσα στην οικογένεια

· θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου

· μετακομίσεις ή αλλαγές σχολείου

· συμμετοχή σε πολλές δραστηριότητες, περισσότερες απ’ αυτές στις οποίες μπορούν ν΄ανταποκριθούν

· η ύπαρξη υψηλών προσδοκιών γι’ αυτούς

· οικογενειακά οικονομικά προβλήματα

Ο μηχανισμός ανάπτυξης του στρες είναι γνωστός. Όταν νιώσουμε μια κατάσταση ως επικίνδυνη ή οδυνηρή  τότε συντελούνται αλλαγές στο σώμα μας που μας ετοιμάζουν να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο. Ο οργανισμός μας σε τέτοιες καταστάσεις αυξάνει το ρυθμό της καρδιάς, τον ρυθμό της αναπνοής, αυξάνει τη ροή του αίματος στους μυς των άνω και κάτω μελών, τα χέρια και τα πόδια μπορούν να γίνουν κρύα ή να ιδρώσουν, το στομάχι προκαλεί ενοχλήσεις και νιώθουμε ένα αίσθημα φόβου ή τρόμου.

Ο μηχανισμός που συντελείται κατά την εμφάνιση του στρες, μπορεί να επιφέρει και την καταστολή του. Μόλις αποφασίσουμε ότι μια κατάσταση δεν είναι πλέον επικίνδυνη, τότε συντελούνται αλλαγές στον εγκέφαλο και στο σώμα μας που μας επιτρέπουν να ηρεμήσουμε και να χαλαρώσουμε.

Αυτός ο μηχανισμός «χαλάρωσης» μειώνει τον καρδιακό ρυθμό, τον αναπνευστικό ρυθμό και μας δημιουργεί ένα αίσθημα ότι είμαστε καλά.

Οι έφηβοι που μπορούν να αναπτύξουν το μηχανισμό «χαλάρωσης» και που έχουν και άλλους τρόπους χειρισμού των καταστάσεων του στρες, αισθάνονται λιγότερο αβοήθητοι και έχουν περισσότερες επιλογές αντιμετώπισης του στρες.

Οι γονείς

Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τους έφηβους τους με τους πιο κάτω τρόπους: να προσπερνούν την τάση τους να τους αγνοούν, χωρίς να το εκλαμβάνουν ως προσωπική αποτυχία τους. Να υπερβούν τη σχέση του γονιού προς το μικρό παιδί που χρειάζεται προστασία από τα πάντα και να περάσουν προοδευτικά σε μια ισότιμη σχέση ενήλικου προς ενήλικο.

Να παρατηρούν προσεκτικά για να δουν εάν το στρες επηρεάζει την υγεία, τη συμπεριφορά, τις σκέψεις ή τα αισθήματα του παιδιού τους που βρίσκεται σε εφηβική ηλικία. Ν’ ακούν προσεκτικά τους έφηβους και να προσέχουν για να δουν εάν υπάρχει συναισθηματική υπερφόρτωση τους. Να ενθαρρύνουν την συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες, σε σπορ και άλλες κοινωνικές δραστηριότητες των παιδιών τους

Σχετικά με την καθολικότητα της σύγκρουσης γονιών και εφήβων, νεότερες έρευνες δείχνουν ότι δεν περνούν απαραίτητα όλοι οι έφηβοι από
αυτήν τη διαδικασία εναντίωσης απέναντι στους γονείς τους. Πράγματι, δυσκολίες στην επικοινωνία και δυσαρέσκεια απέναντι στους γονείς τους αναφέρουν οι έφηβοι που παρουσιάζουν προβλήματα. Αντίθετα, από ερωτηματολόγια που απαντούν φυσιολογικοί έφηβοι, φαίνεται ότι σε υψηλό ποσοστό μοιράζονται τις ίδιες αξίες με τους γονείς τους.

Συμβουλές για μείωση του στρες

Οι έφηβοι μπορούν να μειώσουν το στρες με τις ακόλουθες συμπεριφορές και τεχνικές:

Να εξασκούνται και να τρώνε κανονικά.

Να αποφεύγουν να παίρνουν υπερβολική καφεΐνη η οποία μπορεί να αυξήσει τα αισθήματα αγωνίας και ταραχής.

Να μάθουν ασκήσεις χαλάρωσης, όπως κοιλιακές αναπνοές και τεχνικές χαλάρωσης των μυών.

Να αναπτύξουν θετικούς τρόπους συμπεριφοράς, όπως για παράδειγμα να εκφράζουν τα αισθήματά τους με ευγενικό αλλά αυστηρό τρόπο και να αποφεύγουν τον καθαρά επιθετικό τρόπο.

Να μειώνουν τα αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις για τον εαυτό τους. Πρέπει να καταπολεμούν τις αρνητικές σκέψεις που έχουν για το άτομό τους με άλλες εναλλακτικές σκέψεις είτε ουδέτερες είτε θετικές. Για παράδειγμα μια σκέψη όπως “η ζωή μου δεν θα γίνει ποτέ καλύτερη" μπορεί να μετατραπεί σε "μπορεί να νιώθω απελπισμένος τώρα, όμως η ζωή μου μπορεί να γίνει καλύτερη εάν εργαστώ τώρα γι’ αυτό και εάν πάρω και λίγη βοήθεια".

Να ασχολούνται με δραστηριότητες όπως το να ακούν μουσική, να μιλούν με ένα φίλο, να σχεδιάζουν, να γράφουν, ή να περνούν κάποιο χρόνο μ’ ένα ζώο που μειώνουν το στρες.

Της ψυχολόγου Άννας Πετράκη