Κάποτε, λέει, ήταν ένας βασιλιάς που σκέφθηκε πως θα μπορούσε- αν ήξερε το σωστό χρόνο για ν’ αρχίσει το κάθε τι, αν ήξερε ποιους ανθρώπους ν’ ακούει και ποιους ν’ αποφεύγει και, πάνω απ’ όλα, αν ήξερε πάντα ποιο ήταν το πιο σπουδαίο πράγμα να κάνει- να μην αποτύχαινε σ’ οτιδήποτε κι αν αναλάμβανε. Και μιας και του πέρασε απ’ το μυαλό αυτή η σκέψη, έβγαλε διάτα σ’ όλο του το βασίλειο πως θα έδινε αμοιβή μεγάλη σ’ όποιον τον μάθαινε ποιος θα ήταν ο σωστός χρόνος για κάθε πράξη και ποιοι οι πιο αναγκαίοι άνθρωποι και πώς θα ήξερε ποιο θα ήταν το σπουδαιότερο πράγμα να κάνει. [...]

Τα πράγματα που κάνουμε για να γίνει η ζωή μας πιο άνετη μού θυμίζουν τη στρουθοκάμηλο που κρύβει το κεφάλι της για να μη βλέπει τους εχθρούς της. Συμπεριφερόμαστε χειρότερα κι απ’ τη στρουθοκάμηλο. Προκειμένου να εξασφαλίσουμε κάποιο αβέβαιο, αμφίβολο μέλλον, καταστρέφουμε οριστικά τη ζωή μας στο συγκεκριμένο μας παρόν. [...]

Ας φανταστούμε ένα δήμιο, ο οποίος έχει περάσει ολόκληρη τη ζωή του βασανίζοντας ανθρώπους και κόβοντας κεφάλια, ή έναν απελπισμένο μέθυσο, ή έναν τρελό που έχει περάσει ολόκληρη τη ζωή του σ’ ένα σκοτεινό δωμάτιο το οποίο απεχθάνεται αλλά φαντάζεται ότι θα πεθάνει αν το εγκαταλείψει. Ας φανταστούμε ότι αυτοί οι άνθρωποι αναρωτιούνται: «Τι είναι ζωή;» [...]

Η ιστορία γραμμένη το 1885 μιλά για έναν αγρότη, τον Παχόμ, που περπάτησε όλη τη Ρωσία με τα πόδια για να βρει τη [...]

Έργο της ύστερης περιόδου του Τολστόι, «Ο Αλιόσα το Τσουκάλι» (1905) σκιαγραφεί ένα χαρακτήρα, ο οποίος αντιπροσωπεύει πλήρως μιαν ιδιότητα. Μολονότι ο χρόνος της ιστορίας καλύπτει τη διάρκεια μιας ανθρώπινης ζωής, η αφήγηση καταγράφει ελάχιστα στοιχεία εξέλιξης ή αλλαγής. Ολόκληρη η ζωή ενός ανθρώπου συνοψίζεται έτσι στη χαρακτηρολογική του ιδιαιτερότητα και συμπυκνώνεται σε τέτοιο βαθμό, ώστε να δημιουργεί την εντύπωση ενός μονάχα περιστατικού [...]