Τιμητική βραδιά για τα 90 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου Έλληνα στοχαστή Κώστα Αξελού, οργάνωσε πριν λίγες μέρες στο Παρίσι η υψηλού κύρους γαλλική σχολή «Ecole Normale Superieure».
H εκδήλωση έγινε με αφορμή και τη δωρεά των αρχείων του Κώστα Αξελού στη βιβλιοθήκη της Σχολής, από τη σύντροφό του Κατερίνα Δασκάλακη, σημερινή πρέσβειρα στην Ουνέσκο στο Παρίσι. Χειρόγραφα, φωτογραφίες, προσωπικές σημειώσεις, βιβλία εκτίθενται σε 11 βιτρίνες και πανό με τον τίτλο: «Κώστας Αξελός, Στοχαστής του παιγνιδιού του κόσμου»
Τίτλος εμπνευσμένος από τη θεωρητική προσέγγιση του Αξελού γι’ αυτό που ονομάζει «παιγνίδι του κόσμου» και που έχει καταγράψει σε κυκλική απεικόνιση: φύση- άνθρωπος- ιστορία- λόγος- η οντότητα του κόσμου εν τω γίγνεσθαι- Θεός- φύση.
Σήμερα, εποχή της παγκοσμιοποίησης, βλέπουμε ότι ο Αξελός έχει μιλήσει για "πλανητική σκέψη" και "πλανητικό άνθρωπο" πριν από 50-60 χρόνια. Έχει πει πράγματα που επιβεβαιώνονται, είναι σκέψη που προβάλλεται στο μέλλον και κατά τούτο μπορεί να βοηθήσει τους νεότερους».
Η ζωή και η φιλοσοφία του Κώστα Αξελού
Ο Κώστας Αξελός γεννήθηκε στις 26 Ιουνίου του 1924, στην Αθήνα και, όπως ο Καστοριάδης, στρατεύθηκε από νεαρός στην Αριστερά, συνελήφθη, πέρασε από το μαρτύριο της εικονικής εκτέλεσης, απέδρασε και διέφυγε με το πλοίο Ματαρόα στη Γαλλία, χάρη στους φιλέλληνες του Γαλλικού Ινστιτούτου, με το πρόσχημα ότι τους έχει χορηγηθεί υποτροφία.
Εκεί σπούδασε φιλοσοφία, ξέκοψε από το κομουνιστικό κίνημα και εστίασε τα ενδιαφέροντά του στη φιλοσοφία του Χέγκελ, στον Νίτσε, στον Φρόιντ και στην ψυχανάλυση, στη σκέψη του Μαρξ, ενώ δεν του έλειπαν οι καλλιτεχνικές ανησυχίες.
Σύναψε φιλικούς δεσμούς με επιφανείς ζωγράφους και ποιητές, ενώ σύχναζε στα περίφημα καφενεία των διανοουμένων στο Σεν Ζερμέν-ντε-Πρε (Rose Rouge, Flore, Deux-Magots). Η φιλία του με τον Μάρτιν Χάιντεγκερ, τον Πάμπλο Πικάσο και τον Αντρέ Μπρετόν υπήρξε σημαντική για την περαιτέρω εξέλιξη της σκέψης και της κοσμοθεώρησής του.
Μολονότι πολυγραφότατος, ο Αξελός ενδιαφέρεται κυρίως για την ίδια τη ζωή ως έργο τέχνης, για το στιλ και την ποιότητα μιας ζωής εμβαπτισμένης στην ποίηση, στο παιχνίδι, στην περιπλάνηση. Όπως τόσο ωραία σημειώνει ο Eric Haviland, «αυτό που τον αφορά –και όχι μόνο θεωρητικά– είναι ένα στιλ ζωής, “στιλ παιχνιδιού” και “στιλ θανάτου”, που καλωσορίζει τις θύελλες, πειραματίζεται στις δονήσεις του κάθε εδάφους και ανοίγεται στις αστραπές που σχίζουν τον ορίζοντα».
Το 1955 σημαίνοντες στοχαστές που είχαν διαρρήξει τους δεσμούς τους με το Κομμουνιστικό Κόμμα ίδρυσαν το πολύτιμο περιοδικό Arguments. Ανάμεσα στους συνεργάτες ήταν οι Ανρί Λεφέβρ, Εντγκάρ Μορέν, Πιερ Φοζερολά. Ο Αξελός άρχισε να συνεργάζεται από το 1957 και το τρίτο τεύχος, ενώ δεν άργησε να γίνει μέλος της συντακτικής επιτροπής. Στο Arguments δέσποζε πάντα το «διαρκές δικαίωμα διαλόγου», ενώ τα τεύχη προετοιμάζονταν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα έντονων συγκινήσεων, παθιασμένων συζητήσεων, με αμέτρητα δείπνα, οινοποσίες και έρωτες.
Με διαμεσολαβητές τους Προσωκρατικούς, ο Κώστας Αξελός προσπαθεί να συμφιλιώσει τον Μαρξ με τους Νίτσε, Φρόιντ και Χάιντεγκερ, αναζητώντας πολυδύναμο παρατηρητήριο για την κατόπτευση των προβλημάτων της μεταμαρξιστικής εποχής. Ήδη με τα πρώτα κείμενα, στρέφεται προς τη στοιχειοθέτηση μιας βιοθεωρίας που να καθίσταται πράξη στον στίβο μιας ελεύθερης και δημοκρατικής πολιτείας, έστω κι αν ο δρόμος που οδηγεί σ’ αυτήν συνεπάγεται τη βίαιη κοινωνική διαλεκτική της επαναστατικής ανατροπής. Δεν αποφεύγει τη γοητεία του αποσπασματικού λόγου που διέσωσε τη σκέψη του Ηράκλειτου, με την αξίωση πάντως να μελετηθεί στη συνάφειά του με το «πνεύμα του καιρού του» και να αποτιμηθεί με ακρίβεια η «ευεργετική» του επίδραση στο έργο του Ένγκελς και του Μαρξ. Συναφώς αιτιολογεί το αυξανόμενο ενδιαφέρον της σύγχρονης έρευνας για τους Προσοφιστές και γενικότερα για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, ορίζοντας τη φιλοσοφία ως μέθοδο αντικρίσματος των νόμων της κίνησης της φύσης, της ιστορίας και του πνεύματος και θυμίζοντας στο σημείο αυτό το Anti-Dühring (1952).
Σημαίνον έργο του Αξελού είναι το βιβλίο Προς την πλανητική σκέψη (1964), όπου εκτυλίσσει την κοσμοθεώρησή του ανάμεσα στην πολιτική και στην ερωτική διάσταση, εκλαμβάνοντας τη ζωή ως «πειραματική επιστήμη».
Γράφει εκεί ο Αξελός:
«Ο άνθρωπος που ανιχνεύει τους ουρανούς θα μπορούσε άραγε, έχοντας απελευθερωθεί από τους θεούς και τον Θεό, τα είδωλα και τα μυστήρια, να φτάσει σε αυτήν την ιερή διάσταση του θείου; Τότε η διάσταση αυτή θα καταύγαζε αινιγματικά και δεν θα ταυτιζόταν με μια ειδική ή αφηρημένη οικουμενική μορφή. Τότε το σωτήριο –το ολόκληρο, το ακέραιο, το υψηλό, το όλον (das Heil)– θα συνιστούσε τη διαύγεια του ανοίγματος του είναι της ολότητας του κόσμου. “Μες στο τεράστιο μεγαλείο της πλούσιας φύσης”, το ανθρώπινο ον θα αφηνόταν να εμψυχωθεί από το (ιερό) είναι αυτού που είναι, υπό τον όρο να μην ονομάζει το είναι και το θείο. Τότε “το φως φύση” θα φώτιζε με τη “θεία” φωτεινότητά του ό,τι φανερώνεται, ό,τι γίνεται και ό,τι απογίνεται, κι ακόμη θα έπρεπε να καταυγάσει το μηδέν, που έχει την ίδια ουσία του είναι όμοια με το “είναι” – και όχι με εκείνη του κενού τίποτα».
Τι γράφει ο Αξελός για τη ζωή του
Στράφηκα στην εφηβεία μ’ έναν ιδιαίτερο ενθουσιασμό προς την Αντίσταση. Στην Αντίσταση δεν με ενδιέφερε τόσο, θα ‘λεγα δεν με ενδιέφερε το εθνικιστικό, σωβινιστικό της κήρυγμα. Μ’ ενδιέφερε το μαρξιστικό κίνημα, το όραμα μιας άλλης πολιτείας, μιας πολιτείας που δε μένεις με μια θεωρητική σκέψη, και με μια φωτισμένη πολιτική θα μπορούσε να αλλάξει την ιστορική μοίρα των ανθρώπων πανανθρώπινα, και να δημιουργήσει ένα καινούργιο στυλ ζωής.
Ο ενθουσιασμός αυτός των πρώτων χρόνων της Αντίστασης, των δύο-τριών πρώτων χρόνων, περιείχε σύγχρονα αφάνταστα πλήγματα, γιατί μέσα από την Αντίσταση, μέσα απ’ την κυριαρχία της Αντίστασης απ’ το Κομμουνιστικό Κόμμα, που αυτό και εμψύχωνε και σύγχρονα έσφαζε την Αντίσταση, είδα τι σημαίνει ο περιορισμός του ανθρώπινου οράματος από κυρίαρχα κόμματα με κυρίαρχες ιδεολογίες, με μια προεκτεινόμενη μικροαστική ηθική, με πράξεις βίας όχι μόνο προς τους αντιπάλους αλλά και τους οπαδούς.
Δεν ήταν τόσο οι πράξεις βίας που με ξένιζαν, όσο το τυφλό της βίας, και ιδιαίτερα στο Δεκέμβριο μού κόστισε πολύ η σχιζοφρενική καθοδήγηση του Δεκέμβρη από την ηγεσία και η απόκρυψη του γεγονότος, η εγκληματική απόκρυψη του γεγονότος, ότι η Ελλάδα είχε ήδη δοθεί σαν σφαίρα επιρροής στους αγγλοαμερικάνους.
Έτσι, παρ’ όλο που η Αντίσταση και το κομμουνιστικό κίνημα εμψύχωσαν την εφηβεία μου σύγχρονα, με έκαναν να θέλω να βλέπω πιο μακριά – αυτό που έκανα πάντα από παιδί.
Πέθανε στις 4 Φεβρουαρίου 2010
