Ο Σιντάρτα Γκαουτάμα γεννήθηκε στις 8 Απριλίου του 563 π.Χ. στο Νεπάλ  και ήταν πρίγκιπας της φυλής Σάκυα. Στην ηλικία των 30 ετών   εγκαταλείπει την πατρογονική του εστία και την πολλά υποσχόμενη ζωή του, για να ξεκινήσει μια εξάχρονη περιπλάνηση που θα οδηγήσει στην εγκαθίδρυση μιας από τις αρχαιότερες θρησκείες στον κόσμο.

Ο Σιντάρτα στην διάρκεια της περιπλάνησης του, κατά την οποία θα ζήσει ασκητικά και μέσα σε απόλυτη αυταπάρνηση, θα προσπαθήσει να ανακαλύψει το νόημα της οδύνης σε αυτό τον κόσμο αλλά και να δώσει απαντήσεις σε μια σειρά από φιλοσοφικά ερωτήματα. Ποια είναι η αλήθεια; Τι είναι η αιωνιότητα; Πως επιτυγχάνει κανείς την εσωτερική γαλήνη, αλλιώς την λεγόμενη νιρβάνα;

Μετά από έξι χρόνια περιπλάνηση στις βορειοανατολικές πεδιάδες της Ινδίας ο Σιντάρτα θα κάτσει κάτω από το δέντρο Μπόντχι για να διαλογιστεί κι εκεί θα δεχτεί την φώτιση και θα γίνει Βούδας (Βούδας σημαίνει Πεφωτισμένος). Το φως της θείας γνώσης θα αποκαλυφθεί στον Σιντάρτα, ένα πρωινό με την ανατολή του ήλιου κι ένα μειδίασμα θα σφραγίσει για πάντα την όψη του. Είναι το γνωστό χαμόγελο με το οποίο απεικονίζεται ο Βούδας σε όλες τις μορφές τέχνης και ενσαρκώνει την θεία ευτυχία και μακαριότητα.

Ο Βούδας θα διδάξει για 45 χρόνια σε περιοχές της Ασίας και θα προσελκύσει χιλιάδες πιστούς στο δρόμο του Ντάρμα που καταπιάνεται με τον πόνο που προκαλούν στον άνθρωπο τα γηρατειά, η αρρώστια και ο θάνατος. Ο Βούδας στο επίκεντρο της διδασκαλίας του έχει τον άνθρωπο κι όχι τον θεό όπως θα περίμενε κανείς, γι αυτό και από πολλούς ο Βουδισμός θεωρείται μια «άθεη» θρησκεία.

Ο ίδιος ο Βούδας, δεν έδωσε ποτέ θεϊκή υπόσταση στον εαυτό του, ούτε ισχυρίστηκε ότι εκτελεί κάποια θεϊκή αποστολή. Η θεοποίηση του προήλθε αργότερα από τους πιστούς οπαδούς του που στο διάστημα των αιώνων κατέγραψαν την προφορική διδασκαλία του Βούδα.

Ο Βούδας θεωρείται ένας μεταρρυθμιστής της θρησκείας των Βραχμάνων του Ινδουισμού που στο επίκεντρο της διδασκαλίας τους σε αντίθεση με τον Βουδισμό, έχουν την «πλήρη απορρόφηση του πιστού από τον Θεό».

Ο Βουδισμός αντίθετα, μιλάει για την πλήρωση, την τελείωση του ανθρώπου μέσα από την ασκητική ζωή που οδηγεί τον άνθρωπο στην θεϊκή γνώση. Δηλαδή ούτε λίγο ούτε πολύ ο άνθρωπος μετατρέπεται σε θεό και για να γίνει αυτό, ο άνθρωπος πρέπει να ελευθερωθεί από τα δεινά της ζωής.

Βασική αρχή της διδασκαλίας του Βουδισμού είναι η ματαιότητα της ζωής πάνω στη γη, το εφήμερο και η φθορά που την καθιστούν δαιμονική. Ο άνθρωπος μπορεί να αντιμετωπίσει την φθορά και το εφήμερο της ζωής, αποστασιοποιούμενος από τις επιθυμίες της σάρκας, μέσω της κατάστασης της Νιρβάνας που είναι μια κατάσταση απάθειας. Η διέξοδος από τον πόνο και την ματαιότητα της ζωής είναι ο δρόμος του Βουδισμού που οδηγεί στην αυτό-λύτρωση, την φώτιση και τη θεία γνώση.

Βούδας

Η λέξη Βούδας ή Μπούντχα (χ δασύ) στην αρχαία ινδική γλώσσα, τη Σανσκριτική, σημαίνει ο «Αφυπνισμένος» ή «Φωτισμένος». Προέρχεται από τη ρίζα του ρήματος μπουντχ, που σημαίνει αφυπνίζω, φωτίζομαι και κατανοώ.

Η λέξη βούδας, συνεπώς, δεν αφορά στον συγκεκριμένο θρησκευτικό δάσκαλο που έζησε στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, αλλά ένα τύπο ανθρώπου που έφθασε σε σημείο πνευματικής επίτευξης. Ο ιστορικός Σιντάρτα Γκοτάμα είναι απλά ένας σε μια μεγάλη ακολουθία από Βούδες, η οποία κατευθύνεται είτε προς το άχρονο παρελθόν είτε στους μακρινούς ορίζοντες του μέλλοντος.

Εν τούτοις ξεχώρισε —και έγινε τελικά η ηγετική μορφή του Βουδισμού— καθώς δίδαξε και σε άλλους τον τρόπο για να ακολουθήσουν την πορεία του. Μερικοί πιστεύουν ότι δεν ήταν παρά ένας άνθρωπος που βρήκε το μονοπάτι που τον οδήγησε τελικά στη φώτισή του και το δίδαξε στους μαθητές του. Άλλοι τον θεωρούν ως τον τελευταίο μιας σειράς από Βούδες που ήρθαν στον κόσμο για να κηρύξουν ή να αναβιώσουν την ντάρμα, η οποία αποτελεί την διδασκαλία ή την οδό του Βούδα. Κάποιοι άλλοι τον θεωρούν μποντισάτβα, έναν άνθρωπο που πέτυχε τη φώτιση αλλά ανέβαλε την είσοδό του στη Νιρβάνα για να βοηθήσει κι άλλους που αναζητούσαν τη φώτιση.

Ο Γκοτάμα, που αναφέρεται από τους Βουδιστές ως Σακυαμούνι Βούδας δεν διεκδίκησε τη θειότητα, ούτε επιβεβαίωσε ότι ήταν ένθεος. Βούδας μπορεί να είναι ή να γίνει όποιος αφυπνίζεται πλήρως στην αληθινή φύση της ύπαρξης και απελευθερώνεται από τον κύκλο της γέννησης, του θανάτου και της αναγέννησης και επιτυγχάνει την κατάσταση της παντογνωσίας. Οι Βούδες δεν είναι παντοδύναμοι όπως ο Θεός του Ιουδαϊσμού ή του Χριστιανισμού. Οποιοσδήποτε μπορεί να απελευθερωθεί από την οδύνη όπως ο Γκοτάμα, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, ή κοινωνικής τάξης.

Οι αρχές

Οι αρχές με τις οποίες μπορεί να επιτύχει κανείς τη φώτιση ονομάζονται Ντάρμα, που στο εννοιολογικό πλαίσιο του Βουδισμού σημαίνει νόμος, δόγμα ή αλήθεια.

Ο Βουδισμός είναι ένα από τα αρχαιότερα θρησκεύματα. Περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα θρησκευτικών δοξασιών, φιλοσοφικών αρχών, εθίμων, θεσμών και ηθικών κανόνων που αποδίδονται στον Βούδα. Σήμερα υπολογίζεται ότι περίπου μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι ακολουθούν τον Βουδισμό.

“Η εμφάνιση του Βουδισμού, μιας από την αρχαιότερες θρησκείες στον κόσμο τοποθετείται στην Ινδία τον 6ο αιώνα π.χ.

Ο Βουδισμός παρότι συγκαταλέγεται στις πέντε μεγαλύτερες θρησκείες του κόσμου, διαφοροποιείται εξολοκλήρου από την λογική και την φιλοσοφία που διέπει τον Χριστιανισμό, των Μωαμεθανισμό, τον Ιουδαϊσμό και εν μέρει τον Ινδουισμό. Ο Βουδισμός δεν αναφέρεται στην λατρεία ενός υπέρτατου όντος, του Θεού, αλλά αποτελεί ένα ιδεολογικό- φιλοσοφικό σύστημα αξιών που σκοπό έχει να οδηγήσει την ανθρώπινη ύπαρξη στην ολοκλήρωση ή αλλιώς στην φώτιση, δηλαδή σε μια κατάσταση πλήρους πνευματικής και ψυχικής διαύγειας.

Η αντίληψη του Βουδισμού για τον κόσμο είναι ότι αποτελείται από τις ψυχές και τους νόμους. Η ψυχή δεν είναι ωστόσο αποκλειστικότητα της ανθρώπινης φύσης αλλά βρίσκεται μέσα σε καθετί έχει ζωή. Οι ψυχές οφείλουν να υπακούν στους νόμους της φύσης για να έρθουν σε αρμονία με το σύμπαν.

Πέρα αυτού του θεωρητικού – θεολογικού υποβάθρου ο Βουδισμός όπως και οι υπόλοιπες θρησκείες, διέπεται από ένα σύστημα σαφών κανόνων που απαγορεύουν συγκεκριμένες πράξεις. Έτσι σύμφωνα με την διδασκαλία του Βούδα απαγορεύεται να σκοτώσεις, να κλέψεις, να μοιχεύσεις, να πεις ψέματα και να μεθύσεις. Περαιτέρω ο Βούδας αναλύει οκτώ βαθμίδες λύτρωσης που αν ακολουθήσει ο άνθρωπος θα περιέλθει στην κατάσταση της φώτισης. Αυτές είναι η ορθή πίστη, ο ορθός σκοπός, η ορθή συμπεριφορά, η ομιλία, η ορθή προσπάθεια, ο ορθός τρόπος βιοπορισμού, η ορθή κυριαρχία σκέψεως και η ορθή περίσκεψη.

Στο βουδισμό συναντούμαι το Κάρμα αλλά με μια νέα μορφή που διαφέρει σημαντικά από αυτή που ισχύει στον Ινδουισμό στον οποίο έχει περισσότερο την λογική της τιμωρίας. Ο Βούδας έδωσε στο Κάρμα την μορφή της ανταμοιβής η οποία ωστόσο εξακολουθεί να εξαρτάται από την πορεία της ψυχής στις προηγούμενες ζωές της. Η ψυχή κι εδώ ξεφεύγει από τον ατελείωτο κύκλο του Κάρμα όταν φτάσει στην κατάσταση της Νιρβάνας , της απάθειας στην οποία πλέον ο άνθρωπος δεν επηρεάζεται ούτε από το καλό ούτε από το κακό, δεν αισθάνεται τον πόνο, τα γηρατειά και δεν τον αγγίζει ο θάνατος.

Ο Βούδας πέθανε σε ηλικία 80 ετών (για την ακρίβεια αποφάσισε να πεθάνει) ύστερα από 45 χρόνια διδασκαλίας. Το σώμα του κάηκε και μοιράστηκε σε οκτώ μέρη που διανεμήθηκε σε διάφορες περιοχές όπου και κτίστηκαν μεγάλοι ναοί που έγιναν λατρευτικοί τόποι. Ο ίδιος ο Βούδας ποτέ δεν επιδίωξε την θεοποίηση του.

Αμέσως μετά τον θάνατο του οι πιστοί μαθητές του συγκεντρώθηκαν για να κάνουν την πρώτη καταγραφή της προφορικής διδασκαλίας του Βούδα, δημιουργώντας το μοναστικό τάγμα των Σάγκχα. Οι πρώτοι αυτοί μοναχοί είναι που κωδικοποίησαν το κήρυγμα του Βούδα και στους κόλπους του τάγματος μπορούσε να γίνει δεκτός οποιοσδήποτε, ανεξαρτήτου κάστας.

Όπως και σε κάθε άλλη θρησκεία έτσι και στον Βουδισμό έχουμε αναθεωρητικές τάσεις που δημιούργησαν σχίσμα στους κόλπους της κοινότητας των Βουδιστών και σε αρκετές περιπτώσεις διώχθηκαν. Το παράδοξο της μεγάλης αυτής θρησκείας που προσηλύτισε εκατομμύρια πιστών στην διάρκεια των αιώνων, είναι η σταδιακή ύφεσή και σε αρκετές περιπτώσεις η εξάλειψη της. Μάλιστα το ακόμη πιο παράδοξο είναι πως η σχεδόν πλήρης εξάλειψη του Βουδισμού που είναι μια από τις αρχαιότερες θρησκείες πραγματοποιήθηκε στην γενέτειρα του την Ινδία. Η αιτίες αυτής της συρρίκνωσης δεν γίνεται να προσδιοριστούν με ακρίβεια. Πάντως ένα σημαντικός παράγοντας θεωρείται η εξάπλωση του Ισλαμισμού στην Ασία και ειδικότερα στην Ινδία σε συνδυασμό με τα ιδιαίτερα επίπεδα ανοχής που δείχνει ο Βουδισμός και την μη δογματικότητα του, που τον κατέστησαν ευάλωτο στις «επιθέσεις » άλλων θρησκευμάτων.

Ο βουδισμός τηρεί την ηθική ισότητα των ανθρώπων, αλλά υποστηρίζει την προσωπική ευθύνη καθώς και τη συμπόνια προς τους άλλους. Διδάσκει ότι ο ταραγμένος νους, ο αρπακτικός εγωισμός και οι αισθησιακοί πόθοι παρεμβάλλονται συνεχώς στην επίτευξη της πνευματικής ηρεμίας (βουδιστική φύση), και προσφέρει πολλές πρακτικές που περιοδικά σταθεροποιούν το ανήσυχο μυαλό, σπάνε τα δεσμά της επιθυμίας / και επιτρέπουν στο άτομο να παραμείνει συνολικά και ξεκάθαρα σε κατάσταση ηρεμίας. Ένας στόχος του βουδισμού είναι μια ζωή χωρίς προβλήματα.

Ο Βούδας έγραψε για τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες (ή μάλλον οι γραφείς και οι μαθητές του, αφού ο ίδιος δεν άφησε κανένα γραπτό από το δικό του χέρι). Είναι ισχυρές φιλοσοφικές θεραπείες. Αυτές οι αλήθειες ορίζουν ένα μονοπάτι μέσα από τις σκληρότερες δοκιμασίες της ζωής, οπότε είναι χρήσιμες για ανθρώπους σε εξαιρετικά ακραίες καταστάσεις.

1. Η πρώτη Αλήθεια είναι ότι η ζωή περιλαμβάνει δυστυχία.
2. Η δεύτερη ότι η δυστυχία προκαλείται. Δεν συμβαίνει τυχαία.
3. Η τρίτη ότι μπορούμε να βρούμε το αίτιο και να σπάσουμε την αλυσίδα των συμβάντων που προκαλούν τη δυστυχία για να την αποτρέψουμε. Αφαιρώντας την αιτία, μπορούμε να εξαλείψουμε και το αποτέλεσμα.
4. Η τέταρτη ότι πρέπει να εκπαιδευτούμε για να πετύχουμε το σκοπό που περιγράφει το τρίτο σημείο.

Στη βουδιστική σκέψη οτιδήποτε και να κάνουμε έχει επιπτώσεις, συμπεριλαμβανόμενης της ηθικής μας συμπεριφοράς, παρόλο που δεν μπορούμε να καθορίσουμε πόσο χρόνο θα κάνει να εκδηλωθεί η επίπτωση ή τι μορφή θα έχει. Μπορεί να μην είναι δική μας επιλογή αν θα βρεθούμε σε μια συγκεκριμένη κατάσταση, μα έχουμε επιλογή για το τι κάνουμε στις καταστάσεις στις οποίες βρισκόμαστε. Διαλέγουμε μεταξύ του καλού και του κακού, και αν κάνουμε καλές επιλογές, καλά πράγματα θα συμβούν. Αν κάνουμε κακές επιλογές, άσχημα πράγματα συμβαίνουν. Έτσι εκχωρείται ένα μέτρο υπευθυνότητας και ελέγχου στους ανθρώπους.

Σε αντίθεση, ο ινδουισμός μπορεί να καταλήξει στην παθητικότητα εξαιτίας της πεποίθησης περί της μετενσάρκωσης. Αν αυτή η ζωή που ζει κανείς είναι αμοιβή ή τιμωρία για μια προηγούμενη ζωή, τι διαφορά θα μπορούσαν να προκαλέσουν οι πράξεις κάποιου;

Ο βουδισμός αντιμετωπίζει τη ζωή σαν μια ακολουθία στιγμών (σε αντίθεση με την ακολουθία ζωών του ινδουισμού), και ότι συμβαίνει σε κάθε στιγμή επηρεάζει αυτό που συμβαίνει στην επόμενη. Αυτή είναι η πιο αισιόδοξη στάση και αυτή που απαιτεί περισσότερη προσωπική ευθύνη. Ούτως ή άλλως, υπάρχει η προτροπή προς την ηθική ανάπτυξη, σε αντίθεση με τη δυτική προσήλωση στην επιστημονική πρόοδο μόνο ή πάνω από όλα.

Μετά τον Βούδα

Σύντομα μετά από το θάνατο του Βούδα (που σημαίνει «αυτός που αφυπνίστηκε»), πεντακόσιοι μοναχοί συναντήθηκαν στο πρώτο συμβούλιο της Ρατζάγκρ(χ)α, υπό την ηγεσία του Κασυάπα, (Kashyapa). Ο Ουπάλι (Upali) απήγγειλε τον YO μοναστικό κώδικα (Βινάγια) όπως τον θυμόταν. Ο Ανάντα (Ananda), εξάδελφος, φίλος και αγαπημένος μαθητής του Σιντάτα -άτομο με καταπληκτική μνήμη- απήγγειλε τα μαθήματα του Βούδα (Σούτρα). Οι μοναχοί συζήτησαν τις λεπτομέρειες και ψήφισαν για την τελική μορφή του κειμένου. Κατόπιν δεσμεύτηκαν να απομνημονεύσουν το κείμενο και να το μεταφέρουν σε άλλους μοναχούς, καθώς επίσης και να το μεταφράσουν σε πολυάριθμες γλώσσες και διαλέκτους των ινδικών πεδιάδων. Ο Βουδισμός παρέμεινε προφορική παράδοση σχεδόν για 200 χρόνια.

Στους επόμενους αιώνες, η αρχική ενότητα του Βουδισμού άρχισε να κομματιάζεται. Η σημαντικότερη διάσπαση εμφανίστηκε μετά από το δεύτερο συμβούλιο, που έγινε στο Βαϊσχάλι (Vaishali) 100 χρόνια μετά από το πρώτο (δηλαδή προς τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ). Μετά από αρκετές συζητήσεις μεταξύ μιας ανανεωτικής ομάδας και των παραδοσιακών μοναχών του Βουδισμού οι ανανεωτές έφυγαν διαμορφώνοντας την Μαχασάνγκ(χ)α[…] Στο πέρασμα του χρόνου από αυτή την ανανεωτική ομάδα διαμορφώθηκε η παράδοση Μαχαγιάνα της βόρειας Ασίας. Η εγκαθίδρυση της Μαχαγιάνα ως διακριτής παράδοσης ή κλάδου τοποθετείται στον 1ο αιώνα μ.Χ.. Μία αρκετά γνωστή (στη Δύση) σχολή Μαχαγιάνα είναι ο ζεν βουδισμός.

Ο τροχός της Ατραπού (Νταρματσάκρα) στην Ορίσα της Ινδίας, ο οποίος συμβολίζει την πράξη της διδασκαλίας και το οκταπλό μονοπάτι.
Οι παραδοσιακοί Βουδιστές, που αναφέρονται πλέον ως Στ(χ)αβιραβάντα (Sthaviravada) ή «ατραπός των πρεσβύτερων» (Τ(χ)εραβάντα στη διάλεκτο Πάλι), ανέπτυξαν ένα σύνθετο σύνολο φιλοσοφικών ιδεών πέρα από εκείνες που διευκρίνισε ο ίδιος ο Βούδας. Αυτές οι ιδέες συλλέχθηκαν και καταγράφηκαν με τον γενικό τίτλο Αμπιντάρμα (Abhidharma) ή «ανώτερες διδασκαλίες». Ωστόσο και εδώ προέκυψαν αλλεπάλληλες διαφωνίες, με αποτέλεσμα τη διάσπαση της αρχικής παραδοσιακής ομάδας σε 18 διαφορετικές σχολές που ανέπτυξαν η καθεμία τη δική της ανεξάρτητη ερμηνεία επί διαφόρων θεμάτων. Αυτές οι σχολές με τη σειρά τους εξαπλώθηκαν σε όλη την Ινδία και τη νότιο Ασία. Σήμερα, μόνο η σχολή της Σρι Λάνκα Τεραβάντα επιβιώνει.

Οι δύο σχολές, Μαχαγιάνα και Τεραβάντα, περιγράφονται από τους μελετητές του Βουδισμού ως οι δύο ατραποί (οδοί ή μονοπάτια) προς την επίτευξη της Φώτισης. Επίσης, μεταξύ 3ου και 7ου αιώνα μ.Χ. αναπτύχθηκε η τρίτη ατραπός ονομαζόμενη Βατζραγιάνα και η οποία αποτελεί ουσιαστικά τον Βουδισμό Τάντρα. Σύμφωνα με κάποιες κατατάξεις η Βατζραγιάνα ανήκει και εντάσσεται στη σχολή Μαχαγιάνα, ενώ σύμφωνα με άλλες θεωρείται διακριτή σχολή. Η ατραπός του Τάντρα αφορά στην ταχεία επίτευξη της Φώτισης μέσω ειδικών μορφών διαλογισμού που κάνουν ευρεία χρήση νοητών οπτικών σχημάτων και εικόνων. Ο Βουδισμός Βατζραγιάνα απαντάται κυρίως στο Θιβέτ, το Νεπάλ και τη βόρεια Ινδία.

Λάσα: Η κατοικία των θεών

Για τους βουδιστές το κεντρικό ζήτημα δεν είναι η Θεότητα ή μη του Βούδα αλλά η Αλήθεια της Οδύνης (dukkha) και η Διδασκαλία για τον τερματισμό της. Το θεμέλιο της βουδιστικής παράδοσης και πρακτικής είναι οι Τρεις Θησαυροί: ο Βούδας, το Ντάρμα (η Διδασκαλία) και η Σάνγκα (η Μοναστική Κοινότητα). Το να έχεις καταφύγιο στους τρεις θησαυρούς έχει παραδοσιακά αποτελέσει δήλωση και δέσμευση ότι ακολουθείς την ατραπό του Βούδα, και διακρίνει έναν Βουδιστή από έναν μη-Βουδιστή.