Αν σας θέσω το εξής ερώτημα: «Πόσοι χαρακτήρες υπάρχουν στον κόσμο;», είμαι σίγουρος ότι θα μου απαντήσετε «Χιλιάδες» — αν δε μου πείτε «Όσοι και οι άνθρωποι». Δυστυχώς, έτσι είναι, αλλά αυτό δε βοηθά στην κατανόησή μας, αφού είναι αδύνατο να συλλάβουμε και να διακρίνουμε χιλιάδες διαφορετικούς χαρακτήρες. Συνεπώς αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια τυπολογία ή ομαδοποίηση των χαρακτήρων σε ορισμένες κατηγορίες. Αυτό μας επιτρέπει να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε τη διαφορετικότητα των χαρακτήρων, καθώς και τον δικό μας χαρακτήρα καλύτερα.

Επίσης, αν σας ζητήσω να σκεφτείτε «Από πού φαίνεται ή διακρίνεται ο χαρακτήρας ενός ανθρώπου;», προφανώς δε θα μου απαντήσετε από το ύψος ή από το χρώμα των μαλλιών, αλλά από τη συμπεριφορά του. Δηλαδή θα συμφωνήσετε με αυτό που υποστηρίζει ο Gordon Livingston “Είμαστε αυτό που κάνουμε και όχι αυτό που λέμε ή σκεπτόμαστε ή αισθανόμαστε”, αλλά και ο Thomas Edison “Αυτό που είσαι θα φανεί από αυτό που κάνεις”

Ο Carl Jung λοιπόν μας δίνει ένα συμπεριφορικό μοντέλο ή τυπολογία χαρακτήρων, που μπορούμε να το κατανοήσουμε χωρίς να χρειάζεται να είμαστε ψυχολόγοι και να μπαίνουμε σε ψυχαναλυτικά ζητήματα που δε γνωρίζουμε. Η τυπολογία αυτή στηρίζεται κυρίως σε ανάγκες και κίνητρα που περιλαμβάνουν και οι προηγούμενες θεωρίες.

Σύμφωνα με την κεντρική ιδέα του Jung, ο χαρακτήρας του ατόμου εκφράζεται μέσω της συμπεριφοράς. Κεντρικό στοιχείο του χαρακτήρα, και κατά συνέπεια βασικό αίτιο της συμπεριφοράς του ανθρώπου, είναι οι ανάγκες του. Αν και οι βασικές ανάγκες είναι κοινές για όλους τους ανθρώπους, εμφανίζονται μεγάλες διαφορές στο πώς αυτοί ιεραρχούν τις ανάγκες και σε ποιον βαθμό έντασης τις βιώνουν. Αυτό ακριβώς είναι που εξηγεί γιατί υπάρχουν διαφορετικοί ανθρώπινοι χαρακτήρες.

Ο Jung στηρίζει την τυπολογία των χαρακτήρων σε δύο βασικές συνεχείς (continuum) διαστάσεις. Η πρώτη διάσταση αφορά την «εκφραστικότητα», δηλαδή τον βαθμό στον οποίο το άτομο είναι εκδηλωτικό, έχει ανοιχτή, εκφραστική συμπεριφορά ή, αντίθετα, κλειστή, μη εκδηλωτική συμπεριφορά. Σύμφωνα με αυτήν τη διάσταση του χαρακτήρα, υπάρχουν άτομα περισσότερο ή λιγότερο «ανοιχτά» ή «κλειστά», «εκφραστικά» ή «μη εκδηλωτικά».

Η δεύτερη διάσταση (συνεχές) εκφράζει τον βαθμό στον οποίο τα άτομα εκδηλώνουν κυριαρχική (επιβλητική) συμπεριφορά ή μη κυριαρχική (συγκαταβατική) συμπεριφορά απέναντι στους άλλους.Έτσι, υπάρχουν άτομα με περισσότερο ή λιγότερο κυριαρχική συμπεριφορά. Συνδυάζοντας αυτές τις δύο διαστάσεις, διαμορφώνεται το πλαίσιο-χώρος που ορίζει τους χαρακτήρες.

Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, υπάρχουν ασφαλώς άπειροι χαρακτήρες (αφού άπειρα είναι τα σημεία του πλαισίου), οι οποίοι, όμως, ομαδοποιούνται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες.

Πρώτον: υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι χαρακτηρίζονται από ανοιχτή και ταυτόχρονα κυριαρχική συμπεριφορά. Ο χαρακτήρας αυτός θα μπορούσε να ονομαστεί «προωθητικός» (promoting). Το βασικό διακριτικό στοιχείο του συγκεκριμένου χαρακτήρα ή της εκδηλούμενης συμπεριφοράς του ατόμου είναι η υψηλή ένταση της ανάγκης για αναγνώριση. Ενώ δηλαδή έχει όλες τις ανάγκες που έχουν και οι υπόλοιποι άνθρωποι, αισθάνεται περισσότερο από τον μέσο όρο την ανάγκη να τον αναγνωρίζουν. Λόγω της συγκεκριμένης ανάγκης, είναι ένα άτομο που επιζητά την προβολή, την εκτίμηση των άλλων, είναι ένα άτομο εγκάρδιο, ενθουσιώδες, παρορμητικό, διαισθητικό, με φαντασία, με οράματα, ομιλητικό, κυριαρχικό απέναντι στους άλλους.

Δεύτερον: υπάρχουν άνθρωποι που χαρακτηρίζονται από ανοιχτή συμπεριφορά, όπως οι προηγούμενοι, αλλά ταυτόχρονα από μη κυριαρχική συμπεριφορά. Αυτός ο χαρακτήρας θα μπορούσε να ονομαστεί «διευκολυντής» (facilitator). Το βασικό διακριτικό στοιχείο αυτού του χαρακτήρα είναι η έντονη ανάγκη για ανθρώπινες σχέσεις και αποδοχή. Ενώ έχει και όλες τις άλλες ανάγκες, διακρίνεται από τα υπόλοιπα άτομα για την ένταση της ανάγκης για ανθρώπινες σχέσεις. Για τον λόγο αυτό, έχει εκδηλωτική και μη κυριαρχική συμπεριφορά, είναι άτομο φιλικό, ζεστό, δεκτικό, εύκολα συνεργάσιμο, υπομονετικό και «εξυπηρετικό» απέναντι στους άλλους.

Τρίτον: υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι χαρακτηρίζονται από συμπεριφορά κλειστή και ταυτόχρονα κυριαρχική. Ο χαρακτήρας αυτός αποκαλείται συνήθως «κυριαρχικός» (dominant). Τα άτομα αυτά ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα επειδή, ενώ έχουν όλες τις ανάγκες, η ένταση της ανάγκης τους για επιτεύγματα-αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα υψηλή. Γι’ αυτό, είναι άτομα συνήθως απαιτητικά απέναντι στον εαυτό τους και στους άλλους, με αυτοπεποίθηση, άτομα δραστήρια, ικανά, προσγειωμένα, που αποφεύγουν τα πολλά λόγια και ασχολούνται με την ουσία και όχι με τις λεπτομέρειες των πραγμάτων ή την τυπολατρία.

Τέταρτον: υπάρχουν άτομα που χαρακτηρίζονται από κλειστή συμπεριφορά, όπως τα προηγούμενα, αλλά μη κυριαρχική. Ενώ και αυτά έχουν όλες τις ανάγκες, διακρίνονται από τα υπόλοιπα ως προς την ένταση της ανάγκης που έχουν για σιγουριά. Θέλουν πάνω από όλα να αισθάνονται ασφαλείς. Τι αυτό, είναι κλειστά άτομα, με προτίμηση στην ακρίβεια, στις λεπτομέρειες, στην τάξη, στην ανάλυση, στις αποδείξεις και στις εγγυήσεις. Ο χαρακτήρας αυτός μπορεί να ονομαστεί «αναλυτικός».

Για την καλύτερη κατανόηση της τυπολογίας των χαρακτήρων του Carl Jung είναι χρήσιμες δύο παρατηρήσεις. Πρώτον, ως άνθρωποι μοιάζουμε πολύ μεταξύ μας, δηλαδή έχουμε κοινά χαρακτηριστικά, συνεπώς καθένας από εμάς έχει στοιχεία και από τους τέσσερις τύπους που παρουσιάστηκαν. Ωστόσο η πλειονότητα των ανθρώπων προσεγγίζει σαφώς περισσότερο έναν από τους τύπους. Δεύτερον, είναι βέβαιο πως, ως άνθρωποι, έχουμε μάθει από μικρά παιδιά να προσαρμόζουμε τη συμπεριφορά μας. Για παράδειγμα, το πρωί σε μια επαγγελματική συνάντηση με ανθρώπους που βλέπουμε κατά πρώτη φορά είμαστε σαφώς λιγότερο ανοιχτοί ή εκδηλωτικοί απ’ ό,τι το βράδυ με τους φίλους μας σε μια παρέα. Αυτό, όμως, δε σημαίνει πως αλλάζουμε χαρακτήρα μέσα σε λίγες ώρες. Απλώς προσαρμόζουμε τη συμπεριφορά μας. Τρίτον, κανένας από τους τέσσερις χαρακτήρες δεν είναι καλύτερος από τους άλλους, αφού όλοι έχουν και προτερήματα και ελαττώματα.

Συμπέρασμα: υπάρχουν 8 τύποι κατά τον Γιουνγκ

1. Ο εξωστρεφής διανοητικός
2. Ο εξωστρεφής συναισθηματικός τύπος
3. Ο εξωστρεφής κατά αίσθηση τύπος
4. Ο εξωστρεφής ενορατικός τύπος

5. Ο εσωστρεφής διανοητικός τύπος
6. Ο εσωστρεφής συναισθηματικός τύπος
7. Ο εσωστρεφής αντιληπτικός (κατά αίσθηση) τύπος
8. Ο εσωστρεφής ενορατικός τύπος

Είναι αναμφισβήτητο πως ο άνθρωπος αποτελεί ένα χαοτικό, δηλαδή πολύ μεγάλης πολυπλοκότητας, σύστημα. Συνεπώς οι δύο διαστάσεις και τα υπόλοιπα στοιχεία που ο C. Jung χρησιμοποιεί για την περιγραφή των χαρακτήρων είναι περιοριστικά. Παρ’ όλα αυτά, είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και τους άλλους, ώστε να κάνουμε καλύτερες επιλογές στη ζωή μας.

Πέραν, όμως, αυτών, η τυπολογία του Jung μπορεί να μας βοηθήσει και σε σημαντικές επιλογές για τη ζωή μας, όπως είναι το επάγγελμά μας ή ο άνθρωπος με τον οποίο επιλέγουμε να κάνουμε οικογένεια. Για παράδειγμα, μπορείτε μόνοι σας να απαντήσετε στην ερώτηση ποιος χαρακτήρας από τους τέσσερις ταιριάζει καλύτερα στο επάγγελμα του λογιστή ή του ερευνητή, του πωλητή ή του υπεύθυνου δημοσίων σχέσεων και του κοινωνικού λειτουργού. Προφανώς ο αναλυτικός στον λογιστή, ο διευκολυντής στον κοινωνικό λειτουργό και ο προωθητικός στον πωλητή. Ασφαλώς, ο χαρακτήρας μας αποτελεί ένα κριτήριο, αλλά όχι και μοναδικό, για την επιλογή του επαγγέλματος, ζήτημα στο οποίο θα αναφερθούμε πιο διεξοδικά σε επόμενες σελίδες.

Σε ό,τι αφορά τα ζευγάρια, μπορούμε να επιλέξουμε ως σύντροφο όποιον χαρακτήρα θέλουμε. Είναι σημαντικό, όμως, αν θέλουμε να έχουμε ποιοτική σχέση, να κατανοήσουμε τις ιδιαιτερότητες και τη διαφορετικότητα αυτού του χαρακτήρα, να τον αποδεχτούμε και να ανταποκρινόμαστε ανάλογα. Το ίδιο βεβαίως πρέπει να κάνει και ο σύντροφος μας. Συνεπώς η συμβίωση με έναν συγκεκριμένο χαρακτήρα πρέπει να είναι συνειδητή επιλογή για τη διαφορετικότητά του, τις ανάγκες, τις προτιμήσεις, τον τρόπο σκέψης, τη στάση και τις συμπεριφορές του. Αν αυτό το κάνουμε ως συνειδητή και μελετημένη επιλογή, τότε μπορεί να συμβεί αυτό που, εντελώς ως αποτέλεσμα εμπειρίας, είθισται να λέγεται: η διαφορετικότητα των χαρακτήρων είναι συνήθως λόγος έρωτα, αλλά έπειτα από κάποιον καιρό μετατρέπεται σε λόγο χωρισμού.

Εκτός της κατανόησης του εαυτού μας, η τυπολογία του G. Jung μάς βοηθά αρκετά να κατανοήσουμε και τον άλλο και, άρα, να χειριστούμε τις σχέσεις μας πιο αποτελεσματικά.

Μπουραντάς Δημήτρης “Οι μεγάλοι φιλόσοφοι και το προσωπικό μάνατζμεντ” εκδ. Πατάκης

Διαβάστε και το άρθρο: Οι οκτώ ανθρώπινοι χαρακτήρες κατά τον Γιουνγκ