Οι θρησκευόμενοι είναι λιγότερο ευφυείς κατά μέσο όρο από τους αθεϊστές, επειδή η πίστη είναι ένα ένστικτο και οι έξυπνοι άνθρωποι μπορούν να δρουν χωρίς να βασίζονται στα ένστικτά τους και είναι πιο έξυπνοι από αυτούς που αποφασίζουν στηριγμένοι σε αυτά, ισχυρίζονται οι ερευνητές Edward Dutton και Dimitri van der Linden. Η θεωρία αυτή προτάθηκε από αυτούς που εξήγησαν γιατί πολλές μελέτες τις τελευταίες δεκαετίες έχουν βρει θρησκευόμενους ανθρώπους να έχουν χαμηλότερη μέση νοημοσύνη από ό, τι οι άνθρωποι που δεν πιστεύουν σε έναν θεό.
Μια ανάλυση του 2013 του Πανεπιστημίου του Ρότσεστερ βρήκε «μια αξιόπιστη αρνητική σχέση μεταξύ της νοημοσύνης και της θρησκευτικότητας» σε 53 από τις 63 ιστορικές μελέτες.
Μια αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στη νοημοσύνη και τη θρησκεία έχει νόημα αν η θρησκεία θεωρείται ένστικτο και η νοημοσύνη είναι η ικανότητα να ξεπερνά το ένστικτο, λένε οι ερευνητές Edward Dutton και Dimitri van der Linden στη νέα τους έρευνα.
Η νέα δημοσίευση επιχειρεί να εξηγήσει την αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στην πίστη και τη διάνοια που βρέθηκαν σε δεκάδες προηγούμενες μελέτες
Γράφοντας για το περιοδικό Evolutionary Psychological Science, οι συγγραφείς – οι οποίοι εδρεύουν στο Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας του Ulster και στο Πανεπιστήμιο του Ρότερνταμ αντίστοιχα – εξήγησαν ότι το μοντέλο τους βασίζεται στις ιδέες του εξελικτικού ψυχολόγου Satoshi Kanazawa, εξελικτικό ψυχολόγο του London School of Economics, ο οποίος δεν συμμετείχε στη νέα μελέτη.
Ονομάζεται «υπόθεση της αλληλεπίδρασης Savanna-IQ» και επιχειρεί να εξηγήσει τις διαφορές στη συμπεριφορά και τη στάση μεταξύ των ευφυών και λιγότερο ευφυών ανθρώπων, εξηγεί ο Nathan Cofnas, διδακτορικός φοιτητής της φιλοσοφίας της επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Η υπόθεση βασίζεται σε δύο αξιώσεις εξηγεί ο Cofnas. «Πρώτον, ότι είμαστε ψυχολογικά προσαρμοσμένοι για να λύνουμε επαναλαμβανόμενα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι πρόγονοί μας, κυνηγοί – συλλέκτες στην αφρικανική σαβάνα. Και δεύτερον αυτή η ‘γενική νοημοσύνη’ (που μετράται με τον δείκτη IQ) εξελίχθηκε για να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε τα έκτακτα προβλήματα για τα οποία δεν είχαμε εξελίξει τις αντίστοιχες ψυχολογικές αντιστάσεις».
Δηλαδή οι αρχές Savanna-IQ του Satoshi Kanazawa υποδηλώνουν ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά θα καθοδηγείται πάντα από το περιβάλλον στο οποίο αναπτύχθηκαν οι πρόγονοί τους.
Οι Dutton και Van der Linden υποστηρίζουν τώρα ότι η θρησκεία πρέπει να θεωρείται «εξελιγμένος τομέας» – ή ένστικτο.
Η φυγή από τα ένστικτα είναι επωφελής, είπαν σε μια δήλωση τους, επειδή βοηθούν τους ανθρώπους να λύσουν προβλήματα.
«Αλλά χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή φύση του θρησκευτικού ενστίκτου δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο ο αθεϊσμός ή τουλάχιστον ορισμένες μορφές του να αξιοποιούν ακριβώς το ίδιο ένστικτο».
Για παράδειγμα, ο συγγραφέας Christopher Hitchens έκανε τη σκέψη ότι ο κομμουνισμός ήταν μια θρησκεία. Κοσμικά κινήματα, όπως ο βεγκανισμός, συνδέονται με πολλές από τις ίδιες παρορμήσεις και ενδεχομένως «ένστικτα», όπως οι παραδοσιακές θρησκείες, υποστηρίζει ο Cofnas. Τα θρησκευτικά αλλά και τα μη θρησκευτική κινήματα βασίζονται στην πίστη και αναγνωρίζονται από μια κοινότητα πιστών με ζήλο. «Νομίζω ότι είναι παραπλανητικό να χρησιμοποιείς τον όρο θρησκεία σαν μομφή για ότι δεν σου αρέσει», καταλήγει ο Cofnas.
Θρησκεία και άγχος
Οι δυο ερευνητές εξέτασαν επίσης τη σχέση μεταξύ ενστίκτου και άγχους, τονίζοντας ότι οι άνθρωποι τείνουν να λειτουργούν με το ένστικτο κατά τη διάρκεια στρεσογόνων καταστάσεων. Για παράδειγμα στρέφονται στη θρησκεία κατά τη διάρκεια μιας εμπειρίας που τους φέρνει κοντά στο θάνατο. Υποστηρίζουν επίσης ότι η νοημοσύνη βοηθά τους ανθρώπους να ξεπερνούν τα ένστικτά τους σε τέτοιες καταστάσεις.
«Αν η θρησκεία είναι πράγματι ένα εξελισσόμενο πεδίο – ένα ένστικτο – τότε η σχέση με αυτή θα αυξηθεί σε περιόδους άγχους, όταν οι άνθρωποι τείνουν να λειτουργούν ενστικτωδώς και υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι αυτό συμβαίνει», λέει ο Dutton. «Σημαίνει επίσης ότι η νοημοσύνη μας επιτρέπει να είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε την κατάσταση και τις πιθανές συνέπειες των πράξεών μας».
Ο Dutton προσθέτει ότι οι άνθρωποι που είναι σε θέση να δρουν έχοντας ξεπεράσει τα ένστικτά τους είναι πιθανότερα καλύτεροι στην επίλυση προβλημάτων. «Ας υποθέσουμε ότι κάποιος σας ειρωνεύεται, το ένστικτό σας θα σας πει να τον χτυπήσετε στο πρόσωπο. Ένας πιο έξυπνος άνθρωπος θα είναι σε θέση να σταματήσει τον εαυτό του, να μην το κάνει αυτό, να αξιολογήσει την κατάσταση και να λύσει καλύτερα το πρόβλημα, σύμφωνα με αυτά που θέλει».
Σύμφωνα με την ανασκόπηση του 2013, το πιο ευφυές παιδί είναι – ακόμα και κατά τα πρώτα χρόνια – το πιο πιθανό είναι να απομακρυνθεί από τη θρησκεία.
Στα γηρατειά, οι άνθρωποι με μέση νοημοσύνη είναι λιγότερο πιθανό να πιστεύουν σε έναν θεό.
