Οι 16 Συνήθειες του Μυαλού είναι λειτουργικά εργαλεία που χρειάζεται να χρησιμοποιεί κάθε αποτελεσματικό, σκεπτόμενο μυαλό όταν βρίσκεται μπροστά σε ένα μικρό ή μεγάλο πρόβλημα, ένα ερώτημα, μια άγνωστη κατάσταση. Όσο νωρίτερα καλλιεργηθούν τόσο περισσότερο κατακτούνται και χρησιμοποιούνται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του κάθε έξυπνου ανθρώπου.
Ένας χώρος που μπορούν να καλλιεργηθούν είναι το σχολείο. Αν καλλιεργούνται συνειδητά και συστηματικά, παρόλο που τις εφαρμόζουμε ασυνείδητα, μας δίνουν την δυνατότητα να διαχειριζόμαστε καλύτερα τα ζητήματά μας και να καταλήγουμε σε λύσεις που μας ικανοποιούν, μας δυναμώνουν και μας κάνουν ξεχωριστούς.
1. Η πρώτη συνήθεια του μυαλού είναι: Η ΕΠΙΜΟΝΗ
H επιμονή είναι η δίδυμη αδελφή του εξαιρετικού αποτελέσματος. Το ένα είναι θέμα ποιότητας. Το άλλο είναι θέμα χρόνου.
Οι αποτελεσματικοί άνθρωποι επιμένουν σε αυτό που έχουν να κάνουν μέχρι να το τελειώσουν. Δεν τα παρατάνε εύκολα. Έχουν την ικανότητα να αναλύουν το πρόβλημα, να δημιουργούν ένα σύστημα, μια δομή, να αναπτύσσουν μια στρατηγική για να λύσουν το πρόβλημα. Διαθέτουν μια γκάμα από εναλλακτικές στρατηγικές για να επιλύουν προβλήματα. Αν τα στοιχεία τους δείχνουν ότι η στρατηγική που ακολουθούν δεν είναι η κατάλληλη, στρέφονται σε μια άλλη. Μπορούν να αντιληφθούν πότε μια θεωρία, μια ιδέα, ένας κανόνας είναι ακατάλληλα και να στραφούν σε άλλα. Έχουν συστηματοποιήσει τις μεθόδους τους και γνωρίζουν πώς να ξεκινήσουν, τι βήματα να ακολουθήσουν και τι δεδομένα να έχουν στην διάθεσή τους, καθώς και τον τρόπο να τα συγκεντρώσουν. Επειδή μπορούν να υποστηρίξουν την διαδικασία επίλυσης ενός προβλήματος για μεγάλο χρονικό διάστημα, δεν φοβούνται τις ασαφείς καταστάσεις.
Οι μαθητές τα παρατάνε και μάλιστα απελπίζονται κιόλας αν δεν έχουν σύντομα στην διάθεσή τους την απάντηση σε ένα πρόβλημα. Μερικές φορές μπορεί να τσαλακώσουν και να πετάξουν το χαρτί τους λέγοντας «Δεν μπορώ να το κάνω αυτό» ή «Είναι πολύ δύσκολο» ή να δώσουν μια οποιαδήποτε απάντηση για να ξεμπερδέψουν και ν απαλλαγούν από αυτό που τους ζορίζει. Κάποια παιδιά μπορεί να υποφέρουν από διάσπαση προσοχής ή να δυσκολεύονται να διατηρήσουν εστιασμένη την προσοχή τους για αρκετό χρόνο, μπορεί να δυσκολεύονται να αναλύσουν το πρόβλημα ή να αναπτύξουν μια στρατηγική για να το επιλύσουν. Μπορεί επίσης η γκάμα των στρατηγικών τους να είναι περιορισμένη. Έτσι τα παρατάνε γιατί δεν ξέρουν τι άλλο να κάνουν.
Αυτό που θέλουμε να μάθουμε στα παιδιά είναι ότι η επιμονή και η συστηματική δουλειά και καλλιεργούνται και φέρνουν εντυπωσιακά αποτελέσματα. Μάθημα πρώτο λοιπόν, ΕΠΙΜΟΝΗ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑ.
2. H ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΡΜΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ!
«…η ικανότητα του ανθρώπου να αναβάλει την άμεση ικανοποίησή του, εστιάζοντας σε έναν πιο μακροπρόθεσμο στόχο, είναι ίσως η ουσία του αυτοελέγχου, είναι η δύναμη να ελέγχουμε την παρόρμηση για χάρη του στόχου είτε πρόκειται να στήσουμε μια επιχείρηση, είτε να λύσουμε μια εξίσωση, είτε να διεκδικήσουμε ένα μετάλλιο» Daniel Goleman «Συναισθηματική Νοημοσύνη»
Οι άνθρωποι που λύνουν προβλήματα, σκέφτονται πριν να δράσουν. Οραματίζονται αυτό που θέλουν να πετύχουν, καταστρώνουν το σχέδιό τους και μετά προχωρούν στον στόχο τους. Προσπαθούν πολύ να διευκρινίσουν και να κατανοήσουν τα δεδομένα, να επιλέξουν την στρατηγική τους και να μην πέσουν στην παγίδα να κάνουν βιαστικές εκτιμήσεις για το θέμα, πριν το κατανοήσουν πλήρως. Σκέφτονται τις εναλλακτικές και τις συνέπειες των πιθανών λύσεων, πριν δράσουν. Μειώνουν τις πιθανότητες να κάνουν λάθος επειδή συγκεντρώνουν όσες περισσότερες πληροφορίες μπορούν, παίρνουν τον χρόνο τους πριν δώσουν μια απάντηση εξασφαλίζοντας ότι έχουν κατανοήσει τα δεδομένα και έχοντας ακούσει όλες τις διαφορετικές απόψεις.
Συχνά τα παιδιά δίνουν την πρώτη απάντηση που θα ξεπηδήσει στο μυαλό τους. Συχνά μάλιστα δίνουν αυτή την απάντηση, πριν καν να έχουν ακούσει ολόκληρη την ερώτηση, χωρίς να έχουν στην διάθεσή τους όλα τα δεδομένα και χωρίς να έχουν οργανώσει την σκέψη τους. Πόσο μάλλον να έχουν καταστρώσει ένα σχέδιο. Συχνά αξιολογούν, είτε αποδοκιμάζοντας είτε επιδοκιμάζοντας, χωρίς να έχουν κατανοήσει τα όσα λέγονται. Μπορεί λοιπόν να υιοθετήσουν μια πρόταση ή μια ιδέα χωρίς να αναζητήσουν τις εναλλακτικές και χωρίς να έχουν σκεφτεί τις συνέπειες.Ο έλεγχος της παρόρμησης ήταν το αντικείμενο πολύ σημαντικών ψυχολογικών πειραμάτων και θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική για την επίτευξη μικρών και μεγάλων στόχων.
Όπως η επιμονή, έτσι και ο έλεγχος της παρορμητικότητας μαθαίνονται και καλλιεργούνται. Το σχολείο μπορεί και χρειάζεται να συμβάλει σε αυτό, καθημερινά.
3. ΑΚΟΥΩ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΜΕ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ!
Η κατανόηση ξεκινάει ακούγοντας…..Η σοφία είναι η ανταμοιβή που παίρνουμε ακούγοντας.
Οι εξαιρετικά αποτελεσματικοί άνθρωποι ξοδεύουν απεριόριστο χρόνο στην ενεργητική ακρόαση. Μερικοί ψυχολόγοι πιστεύουν ότι η ικανότητα να ακούμε έναν άλλον άνθρωπο, να συμμεριζόμαστε και να κατανοούμε την δικιά του οπτική, είναι μία από τις σπουδαιότερες ενδείξεις υψηλής νοημοσύνης. Η ικανότητα να παραφράζουμε τα λόγια κάποιου, η ικανότητα να ανιχνεύουμε τα συναισθήματά του και την ψυχολογική του κατάσταση από τα λόγια του αλλά και από την γλώσσα του σώματός του, η ικανότητα να εκφράζουμε τα συναισθήματα, τα συναισθήματα και τα προβλήματα ενός άλλου ανθρώπου, είναι όλα ενδείξεις ότι κατέχουμε την τέχνη της ακρόασης (ο Piaget το ονόμασε «υπέρβαση του εγωκεντρισμού).
Επιστήμονες (Senge, et al.) υποστηρίζουν ότι το να ακούς σημαίνει να εστιάζεις την προσοχή σου στα λεγόμενα του άλλου, πίσω από τις λέξεις. Το να ακούς σημαίνει να πιάνεις την ουσία των λεγόμενων, όχι να ακούς το κελάρυσμα των λέξεων. Όταν μιλάμε δεν λέμε μόνο αυτά που θέλουμε να πούμε. Εκφράζουμε το σύνολο του εαυτού μας. Ο ακροατής ακούει τον άνθρωπο που μιλάει. Όχι μόνο τα λόγια που λέει.
Διαθέτουμε το 55% της ζωής μας ακούγοντας. Και όμως! Η ακρόαση διδάσκεται ελάχιστα στα σχολεία. Λέμε συχνά ότι ακούμε με προσοχή ενώ το μόνο που κάνουμε είναι να σκεφτόμαστε τι θα πούμε εμείς, όταν ο «συνομιλητής» μας θα σταματήσει να μιλάει. Συχνά στο σχολείο τα παιδιά, και όχι μόνο, γελοιοποιούν, κοροϊδεύουν ή απορρίπτουν τις ιδέες και τα λεγόμενα των άλλων. Συχνά διακόπτουν και δεν καταφέρνουν ούτε να νοηματοδοτήσουν ούτε να αξιολογήσουν αυτά που ακούνε. Είναι πολύ σημαντικό να εκπαιδευτεί ο άνθρωπος να επενδύει εγκεφαλική ενέργεια για να ακούσει αυτά που λέει ο άλλος άνθρωπος και να βάλει τον εαυτό του στην θέση του άλλου. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να συμφωνούμε με τις απόψεις των άλλων. Μπορούμε να διαφωνήσουμε και έντονα μάλιστα. Αλλά να γνωρίζουμε γιατί και σε τι διαφωνούμε!
4. Η IKANOTHTA NA ΣΚΕΦΤΕΣΑΙ ΕΥΕΛΙΚΤΑ!
Γιατί να έχεις μυαλό αν ποτέ δεν αλλάζεις τον τρόπο που σκέφτεσαι; Edward de Bono
Μια καταπληκτική ανακάλυψη της εποχής μας είναι η πλαστικότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου. Η ικανότητα του εγκεφάλου να δημιουργεί καινούργιες συνάψεις, να αλλάζει, ακόμα και να αποκαθιστά τις βλάβες, του επιτρέπει να γίνεται όλο και πιο έξυπνος. Οι ευέλικτοι άνθρωποι είναι αυτοί που ελέγχουν περισσότερο τα πράγματα. Έχουν την ικανότητα να αλλάζουν τον τρόπο που σκέφτονται, καθώς προστίθενται και άλλα δεδομένα σε ένα θέμα. Γνωρίζουν πότε χρειάζεται να προσεγγίσουν ένα θέμα με ευρύ τρόπο και να το θέσουν ακόμα και σε παγκόσμια βάση και πότε να εστιάσουν στις λεπτομέρειες και να δουν ένα θέμα αποσπασματικά. Μπορούν επίσης να δουν τις πολλαπλές συνέπειες μια κατάστασης, καθώς την προσεγγίζουν από πολλές πλευρές.
Οι ευέλικτοι άνθρωποι μπορούν να προσεγγίσουν ένα θέμα από πολλές πλευρές και με διαφορετικό τρόπο. Διαθέτουν αυτό που ονομάζουμε πλάγια σκέψη. Μπορούν να διαχειριστούν πολλαπλές πηγές πληροφοριών ταυτόχρονα που μπορεί να είναι και αντιφατικές. Το μυαλό τους είναι ανοιχτό και αποδέχεται τεκμηριωμένες απόψεις που μπορεί να αντιτίθενται στην δικιά τους άποψη. Μπορούν να λειτουργούν με βάση, κανόνες και κριτήρια και να αντιλαμβάνονται τις συνέπειες που έχει η παραβίασή τους. Αντιλαμβάνονται ότι οι υποχρεώσεις που επιβάλει μια κατάσταση είναι απαραίτητο να εκπληρωθούν για να επιτευχθεί ο μακροπρόθεσμος στόχος, ακόμη και αν βραχυπρόθεσμα οι πίεση είναι έντονη.
Η ευελιξία είναι λοιπόν απαραίτητη για να μπορεί κάποιος να κινηθεί στις σημερινές πολυπολιτισμικές κοινωνίες, γιατί μπορεί πολύ πιο εύκολα να δει τα πράγματα από την οπτική γωνία του άλλου ανθρώπου. Αυτό είναι ο ετεροκεντρισμός, το αντίθετο του εγωκεντρισμού. Εκτός από τον ετεροκεντρισμό, οι ευέλικτοι άνθρωποι μπορούν να δουν τα πράγματα μακροσκοπικά, εποπτικά. Σαν να τα κοιτάζουν από πάνω. Έτσι καταφέρνουν να βλέπουν την συνολική εικόνα. Μπορούν να ολοκληρώνουν το παζλ ακόμη και αν κάποια κομμάτια του λείπουν. Μπορούν όμως να βλέπουν τα πράγματα εστιάζοντας μόνο στις λεπτομέρειές τους, σαν να τα βάζουν στο μικροσκόπιο.
Οι ευέλικτοι άνθρωποι έχουν μεγάλη εμπιστοσύνη στην διαίσθησή τους. Γνωρίζουν ότι αν πάψουν να σκέφτονται την λύση ενός προβλήματος, το υποσυνείδητό τους θα συνεχίσει να δουλεύει πάνω στο πρόβλημα, δημιουργικά και παραγωγικά. Η ευελιξία είναι το λίκνο του χιούμορ, της δημιουργικότητας και της ευρύτητας του πνεύματος.
Συχνά στο σχολείο οι μαθητές, και όχι μόνο, δυσκολεύονται να δουν τα πράγματα από πολλές οπτικές γωνίες. Ο δικός τους τρόπος μοιάζει να είναι Ο ΤΡΟΠΟΣ. Αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις πολύ εγωκεντρικά και αρνούνται να εκτεθούν σε νέα δεδομένα, γιατί τους δημιουργούν σύγχυση και κλονίζουν την σιγουριά της μονοσημαντότητας.
5. ΜΕΤΑΓΝΩΣΗ. Η ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΝΑ ΣΚΕΦΤΕΣΑΙ ΓΙΑ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΣΚΕΦΤΕΣΑΙ!
«Όταν σκεφτόμαστε συνομιλούμε με το μυαλό μας» Πλάτων
Η διαδικασία της μεταγνώσης συμβαίνει στον νεοφλοιό του εγκεφάλου μας και είναι η ικανότητά μας να γνωρίζουμε αυτά που γνωρίζουμε και αυτά που δεν γνωρίζουμε. Είναι η ικανότητά μας να καταστρώνουμε ένα σχέδιο δράσης για να αναζητήσουμε τις απαραίτητες πληροφορίες, να έχουμε συνείδηση των σταδίων που θα πρέπει να περάσουμε για την επίλυση ενός προβλήματος, να εκτιμούμε το σημείο που έχουμε φτάσει και να αξιολογούμε την αποτελεσματικότητα του τρόπου που σκεφτήκαμε για να επιλύσουμε το πρόβλημα. Αν και ο διάλογος με τον εαυτό μας ξεκινάει στην ηλικία των πέντε χρόνων, όμως η ικανότητα της μεταγνώσης διαμορφώνεται γύρο στα έντεκα.
Οι ευφυείς άνθρωποι κάνουν τον σχεδιασμό τους, τον μελετούν αποστασιοποιούμενοι και αξιολογούν την ποιότητά των σκέψεων και των στρατηγικών τους. Μεταγνώση σημαίνει να έχω επίγνωση τόσο των πράξεών μου όσο και του αντίκτυπου που αυτές έχουν στους άλλους και στο περιβάλλον. Να μπορώ να σκέφτομαι πάνω στα όσα σκέφτομαι να πράξω, να δημιουργώ νοητικά μοντέλα, να τα αξιολογώ νοερά, να κάνω τις απαραίτητες διορθώσεις και στην συνέχεια να περνάω στην πράξη.
Το αξιοσημείωτο είναι ότι δεν κατακτούν όλοι οι άνθρωποι την μεταγνώση (Chiabetta, 1976, Whimbey, 1976) . Ο πιθανότερος λόγος είναι οτι δεν ασχολούμαστε αρκετά με το να αναλογιζόμαστε τις εμπειρίες μας. Συχνά οι μαθητές δεν αναρωτιούνται γιατί κάνουν αυτό που κάνουν. Σπάνια αναρωτιούνται αν οι στρατηγικές που εφαρμόζουν για να μαθαίνουν είναι αποτελεσματικές και σπάνια αξιολογούν μια εργασία τους ή μια παρουσίασή τους. Μερικά παιδιά δεν γνωρίζουν τι να κάνουν όταν είναι μπροστά σε ένα πρόβλημα ή δεν μπορούν να εξηγήσουν ποιά διαδικασία ακολούθησαν για να πάρουν μια συγκεκριμένη απόφαση(Sternberg and Wagner, 1982). Όταν οι δάσκαλοί τους ρωτάνε «Τι έκανες για να λύσεις αυτό το πρόβλημα; Τι σκέφτηκες; Τι βήματα ακολούθησες;» ή ρωτάνε «Πως κατέληξες σε αυτό το συμπέρασμα;» τα παιδιά συχνά απαντάνε «Δεν ξέρω. Απλώς το έκανα». Όμως δεν θέλουμε αυτό από τους μαθητές μας. Αυτό που θέλουμε είναι να έχουν συνείδηση τι γνωρίζουν και τι δεν γνωρίζουν. Να χρησιμοποιούν την γνώση τους συνειδητά και να γνωρίζουν τι τους λείπει ώστε να μπορούν να το προσθέσουν και να χτίσουν νέα γνώση πάνω σε αυτή που ήδη διαθέτουν. Θέλουμε τα παιδιά να γνωρίζουν πως μαθαίνουν. Θέλουμε να χρησιμοποιούν το μυαλό τους για να συνομιλούν με το μυαλό τους.
6. ΑΚΡΙΒΕΙΑ KAΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ
«Ο άνθρωπος που κάνει ένα λάθος και δεν το διορθώνει, έχει κάνει δύο λάθη» Κομφούκιος
Οι άνθρωποι που δίνουν μεγάλη σημασία στην αρτιότητα και στην λεπτομέρεια, επενδύουν χρόνο στο να ελέγχουν το τελικό προϊόν της δουλειά τους. Ελέγχουν τους κανόνες που χρειάζεται να ακολουθήσουν, τις οδηγίες που τους έχουν δοθεί και τα κριτήρια που χρειάζεται να πληροί αυτό που έχουν αναλάβει, ώστε να είναι σίγουροι ότι η δουλειά τους είναι σύμφωνη με αυτά. Ξέρουν ότι όσο περισσότερο ασχοληθείς με αυτό που κάνεις τόσο το τελειοποιείς και νιώθεις περηφάνεια για το τελικό αποτέλεσμα. Ενδιαφέρονται για αυτό που κάνουν ανεξάρτητα από το πόσο σπουδαίο είναι. Θέλουν να αφήνουν την προσωπική τους σφραγίδα είτε στρώνουν το κρεβάτι τους είτε γράφουν μια σημαντική εργασία. Η φροντίδα τους χαρακτηρίζει σε κάθε τι.
Βλέπουμε όμως συχνά εργασίες μαθητών που είναι πρόχειρες και ατελείς, ακόμα και τσαπατσούλικες. Εργασίες που έγιναν απλώς για να φύγουν από την μέση, χωρίς φροντίδα, χωρίς μεράκι. Εργασίες που είναι φανερό ότι επενδύθηκε η λιγότερη δυνατή προσπάθεια και που έγιναν γιατί έπρεπε χωρίς κανένα ενδιαφέρον να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Όμως η διαφορά ανάμεσα στο άρτιο και στο ημιτελές, στο ποιοτικό και στο κακοδουλεμένο, βρίσκεται ακριβώς εκεί: στην συνέπεια, την ακρίβεια και το μεράκι!
7. Η ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΝΑ ΘΕΤΟΥΜΕ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ!
«Το να θέσεις ένα ερώτημα είναι συχνά πιο ουσιώδες από την απάντηση στο ερώτημα αυτό. Ένα νέο ερώτημα, μια νέα πιθανότητα, η προσέγγιση ενός παλιού ερωτήματος από διαφορετική οπτική γωνία, απαιτεί δημιουργική φαντασία και αποτελεί πραγματική πρόοδο…» Albert Einstein
Ένα από τα χαρακτηριστικά που διακρίνουν τον άνθρωπο από άλλες μορφές ζωής, είναι η τάση και η ικανότητά του να ανακαλύπτει προβλήματα προς επίλυση. Οι ευφυείς άνθρωποι γνωρίζουν να θέτουν ερωτήματα και να καλύπτουν το κενό ανάμεσα σε αυτό που ξέρουν και σε αυτό που δεν ξέρουν. Ερωτήματα σαν τα παρακάτω:
«Τι αποδείξεις έχουμε ότι……………………..»
«Πως ξέρουμε ότι είναι αλήθεια;»
«Πόσο αξιόπιστη είναι αυτή η πηγή;»
«Από τίνος την σκοπιά βλέπουμε το θέμα;»
«Πώς τα δεδομένα, τα γεγονότα, οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους;»
«Τι θα συνέβαινε αν βάζαμε ένα ψάρι της θάλασσας σε ένα ενυδρείο;»
«Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε τι θα συνέβαινε αν…;»
«Γιατί οι γάτες χουρχουρίζουν;»
«Πόσο ψηλά μπορούν να πετάξουν τα πουλιά;»
«Γιατί οι τρίχες του κεφαλιού μεγαλώνουν τόσο γρήγορα και οι τρίχες στα χέρια και στα πόδια τόσο αργά;».
Ο τρόπος που εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας δεν τα οδηγεί στο να θέτουν ερωτήσεις αλλά στο να αναμασάνε απαντήσεις. Έτσι συχνά συναντάμε μαθητές που δεν κατανοούν την θεμελιώδη σημασία των ερωτήσεων, ούτε και το γεγονός ότι οι ερωτήσεις είναι κλιμακούμενης σημασίας. Επιπλέον δεν έχουν καμία στρατηγική στο να θέτουν ερωτήσεις και δεν κατανοούν την τεράστια σημασία του να θέτεις τις κατάλληλες ερωτήσεις για να καταφέρεις να επιλύσεις ένα πρόβλημα.
8. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΓΝΩΣΗΣ ΣΕ ΝΕΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ
«Δεν έχω κάνει λάθη. Απλώς μάθαινα από τις εμπειρίες μου» Thomas Edison
Οι ευφυείς άνθρωποι μαθαίνουν μέσα από την εμπειρία τους. Όταν λοιπόν έρχονται αντιμέτωποι με ένα νέο και περίπλοκο πρόβλημα, συχνά ανατρέχουν σε προηγούμενες εμπειρίες τους. Συχνά λένε «Αυτό που θυμίζει….» ή «Πρόκειται ακριβώς για την ίδια περίπτωση, τότε που…». Με τον τρόπο αυτό αρχίζουν να εφαρμόζουν αναλογίες και να κάνουν αναφορές σε προηγούμενες παρόμοιες περιπτώσεις. Αυτή η διαδικασία μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε πρόβλημα, είναι όμως πανομοιότυπη: αναζήτηση σε προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες δεδομένων, θεωριών και διαδικασιών που μπορούν να εφαρμοστούν στην δεδομένη καινούργια περίπτωση. Επιπλέον έχουν την ικανότητα να αποσπούν το γενικά εφαρμόσιμο από τις ειδικότερες συνθήκες και να το εφαρμόζουν σε νέες συνθήκες, που μπορεί να διαφέρουν αλλά η γενική γνώση είναι και σε αυτή την περίπτωση εφαρμόσιμη.
Συναντάμε πολύ συχνά μαθητές που προσεγγίζουν τα σχολικά τους καθήκοντα σαν να τα αντιμετωπίζουν για πρώτη φορά. Δεν μπορούν να ανακαλέσουν προηγούμενες γνώσεις τους και να βρουν αναλογίες ανάμεσα σε αυτό που έχουν ήδη καταφέρει και στο καινούργιο που καλούνται να διαχειριστούν. Και αυτό συμβαίνει ακόμα και σε περιπτώσεις που είχαν χειριστεί κάτι παρόμοιο πρόσφατα. Είναι σαν να «εγκιβωτίζεται» η προηγούμενη γνώση και να μην υπάρχει πρόσβαση σε αυτήν πιά. Το φαινόμενο αυτό καλείται στην ψυχολογία «αποσπασματική αντίληψη της πραγματικότητας» (Feuerstein, Rand, Hoffman, & Miller, 1980). Η πραγματικότητα γίνεται αντιληπτή σαν μεμονωμένα επεισόδια ασύνδετα μεταξύ τους. Όταν η γνώση προσεγγίζεται με αυτόν τον τρόπο κάνει τον άνθρωπο ανίκανο να την ανασύρει και να την χρησιμοποιήσει σε συνδυασμό με άλλα δεδομένα. Το ζητούμενο για το άτομο είναι να καταφέρενει να γεφυρώνει την γνώση και τις εμπειρίες που ήδη έχει με τις καινούργιες. Πατώντας στο σταθερό έδαφος αυτού που έχει ήδη χτίσει θα συνεχίσει να χτίζει και να προχωρά παραπέρα!
9. ΝΑ ΣΚΕΦΤΕΣΑΙ ΚΑΙ ΝΑ ΕΚΦΡΑΖΕΣΑΙ ΜΕ ΣΑΦΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΑΚΡΙΒΕΙΑ!
Η γλωσσική καλλιέργεια παίζει καθοριστικό ρόλο στην αντιληπτική ικανότητα του ανθρώπου, καθώς και στην ικανότητά του να σκέφτεται με κριτικό τρόπο, ικανότητες που συνδέονται με αποτελεσματική δράση. Ο γλωσσικός πλούτος, η σύνθετη και ακριβής έκφραση, όσο περισσότερο αναπτύσσονται τόσο περισσότερο συμβάλλουν στην εξελιγμένη σκέψη. Η λεκτική ικανότητα και η σκέψη είναι άμεσα συνδεδεμένα. Μοιάζουν σαν τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ο τρόπος που εκφραζόμαστε αντανακλά τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Οι ευφυείς άνθρωποι αγωνίζονται να επικοινωνούν ακριβολογώντας τόσο γραπτά όσο και προφορικά και υποστηρίζουν τα λεγόμενά τους με εξηγήσεις, δεδομένα και αποδείξεις.
Στα σχολεία είναι πολύ συχνό το φαινόμενο της γλωσσικής φτώχειας και της αδυναμίας των μαθητών, και όχι μόνο, να ακριβολογήσουν. Για παράδειγμα οι συνηθισμένες λέξεις με τις οποίες περιγράφονται καταστάσεις, πράγματα, ακόμα και άνθρωποι είναι: ενδιαφέρον, παράξενο, καλό, οκ. Χρησιμοποιούν την λέξη «πράγμα» ή «κάτι» για να περιγράψουν σχεδόν το κάθε τι. Λέξεις όπως γεγονός, περιστατικό, κατάσταση, διαδικασία, συμβάν, περίσταση, επεισόδιο, φαινόμενο, κρούσμα, αντικείμενο, χρησιμοποιούνται σπάνια. Όταν ξεχνούν μια λέξη από κάτι που αφορά στο μάθημα, δύσκολα μπορούν να την αντικαταστήσουν με κάποια άλλη που δεν αλλοιώνει το νόημα. Όταν αρχίζουν να πλουτίζουν το λεξιλόγιό τους, να συνειδητοποιούν την μεγάλη σημασία της ακρίβειας στην έκφραση και να αντιλαμβάνονται το παιχνίδι του μυαλού με τις λέξεις, προχωρούν σε άλλο αντιληπτικό επίπεδο που λειτουργεί απελευθερωτικά.
10. ΝΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΝΕΙΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΜΕ ΟΛΕΣ ΣΟΥ ΤΙΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ!
«Να παρατηρείς διαρκώς» Henry James
Το ανθρώπινο μυαλό είναι το όργανο που κατεξοχήν αναλύει και διαλύει το κάθε τι στα συστατικά του μέρη. Ο κόσμος που μας περιβάλλει είναι: φωτόνια, μόρια αέρα με συγκεκριμένες μυρωδιές, ηχητικά κύματα, δονήσεις. Τι κάνουν όλα αυτά; Στέλνουν ηλεκτροχημικά ερεθίσματα στα εγκεφαλικά κύτταρα που με την σειρά τους αποθηκεύουν πληροφορίες για γραμμές, για κινήσεις, για χρώματα, για μυρωδιές. Εκατομμύρια πληροφορίες.
Οι ευφυείς άνθρωποι γνωρίζουν ότι όλη η πληροφορία μπαίνει στον εγκέφαλό μας μέσα από τα μονοπάτια των αισθήσεων, είτε παρατηρώντας είτε βιώνοντας. Έτσι μαθαίνουμε, είτε αυτή η μάθηση αφορά στην γλώσσα, είτε στην κοινωνία που ζούμε είτε στα φυσικά φαινόμενα. Για να γνωρίσουμε ένα κρασί χρειάζεται να το πιούμε, για να γνωρίσουμε ένα λουλούδι χρειάζεται να το μυρίσουμε, για να μάθουμε ένα παιχνίδι χρειάζεται να το παίξουμε, για να μάθουμε ένα χορό χρειάζεται να το χορέψουμε, για να μάθουμε για τα αστέρια χρειάζεται να τα παρατηρήσουμε. Οι άνθρωποι που έχουν τα μονοπάτια των αισθήσεων ανοιχτά και σε εγρήγορση απορροφούν πολλές περισσότερες πληροφορίες από το περιβάλλον σε σχέση με αυτούς που τα αφήνουν αναξιοποίητα και αδρανή για τα ερεθίσματα που υπάρχουν γύρο τους.
H δημιουργία νοερών εικόνων είναι πολύ σημαντική τόσο στα μαθηματικά όσο και στις εφαρμοσμένες επιστήμες. Οι κοινωνικοί επιστήμονες λύνουν προβλήματα μέσα από σενάρια και παιχνίδια ρόλων. Οι φυσικοί κατασκευάζουν μοντέλα προσομοίωσης. Οι μηχανικοί μαθαίνουν κάνοντας με τα χέρια τους. Οι καλλιτέχνες πειραματίζονται με τα χρώματα και τις υφές. Οι μουσικοί πειραματίζονται κάνοντας συνθέσεις των ήχων των οργάνων και της ανθρώπινης φωνής.
Στο σχολείο όμως, τουλάχιστον το ελληνικό, τα πράγματα δεν λειτουργούν έτσι. Τα παιδιά σπάνια δρουν τα ίδια και όταν τους δίνεται η ευκαιρία είναι, τα περισσότερα, διστακτικά ή αρνητικά. Σπάνια κάνουν πράγματα με τα χέρια τους. Λειτουργούν, κυρίως, χωρίς να εμπλέκονται. Περισσότερο περιγράφουν ή αναπαράγουν, παρά δημιουργούν κάτι πρωτότυπο. Περισσότερο ακούνε παρά συμμετέχουν. Δεν έχουν συνηθίσει ούτε πρωτοβουλίες να παίρνουν ούτε να λύνουν ζητήματα που τους παρουσιάζονται. Αυτό σημαίνει πως το μεγαλύτερο κομμάτι του δυναμικού τους μένει σε ύπνωση και αυτό μόνο σκεπτόμενους και δημιουργικούς ανθρώπους δεν δημιουργεί.
11. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ, ΦΑΝΤΑΣΙΑ, ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ!
«Το μέλλον δεν είναι ένα μέρος που κατευθυνόμαστε αλλά ένα μέρος που το δημιουργούμε. Τα μονοπάτια δεν τα ανακαλύπτουμε, τα φτιάχνουμε. Και φτιάχνοντάς τα αλλάζουμε και εμείς και ο προορισμός μας» John Schaar, Political Scientist, University of Santa Clara
Όλοι μας έχουμε την ικανότητα να παράγουμε πρωτότυπα, έξυπνα και αυθεντικά προϊόντα, να δίνουμε ευφυείς λύσεις και να εφαρμόζουμε καινοτόμες πρακτικές, αν βεβαίως αυτή η ικανότητα καλλιεργηθεί. Οι δημιουργικοί άνθρωποι προσπαθούν να επινοήσουν εναλλακτικές λύσεις, προσεγγίζοντας ένα πρόβλημα από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Έχουν την τάση να φαντάζονται τον εαυτό τους σε διάφορους ρόλους. Μπορούν να ξεκινούν, νοερά, από το τέλος μιας διαδικασίας και να πηγαίνουν προς τα πίσω. Μπορούν να αυτοπαρατηρούνται ως τμήμα του, προς διερεύνηση ή επίλυση, ζητήματος. Οι δημιουργικοί άνθρωποι παίρνουν ρίσκα και συχνά υπερβαίνουν τα όρια όπως αυτά γίνονται αντιληπτά συνήθως(Perkins 1985). Τα κίνητρά τους είναι συνήθως εσωτερικά και όχι εξωτερικά και ικανοποιούνται εξίσου, ίσως και περισσότερο, με ηθικές αμοιβές, έναντι των υλικών. Είναι ανοιχτοί και δεκτικοί στην κριτική και χρησιμοποιούν την ανατροφοδότηση για αυτοαξιολόγηση σε μια συνεχή προσπάθεια να βελτιώνονται. Δεν αποδέχονται το κατεστημένο χωρίς αξιολόγηση και συνεχώς αγωνίζονται για βελτιστοποίηση, καινοτομία, αρτιότητα, απλότητα, ομορφιά, αρμονία και ισορροπία.
Όμως συχνά ακούμε τους μαθητές και τις μαθήτριες να λένε «Δεν τόχω με την ζωγραφική», «Δεν μπορώ να γράφω σωστά επιχειρήματα», «Δεν έχω καθόλου μουσικό αυτί», «Με τίποτα δεν μπορώ να παίξω μπροστά σε κόσμο», «Ποτέ δεν καταφέρνω να βρω μια πρωτότυπη ιδέα». Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι δημιουργικότητα είναι στα γονίδια, ότι γεννιέσαι έτσι. Ακόμα και αν αυτό έχει μια βάση αλήθειας, όπως το ότι κάποιοι είμαστε πιο εξωστρεφείς και άλλοι όχι, όμως η δημιουργικότητα και η καινοτομία διδάσκονται και καλλιεργούνται. Η επόμενη άσκηση που θα κάνετε με τους μαθητές σας να είναι: «Βρείτε μου 50 τρόπους να χρησιμοποιηθεί ένας συνδετήρας»!!
12. Θαυμασμός και δέος!
Η διαφορά ανάμεσα σε έναν αποτελεσματικό και σε έναν ενθουσιώδη άνθρωπο είναι το πάθος γι’ αυτό που κάνει. Δεν είναι μόνο της νοοτροπίας του «Μπορώ» αλλά του «Μπορώ και μου αρέσει. Το απολαμβάνω». Είναι της νοοτροπίας «Καταρχήν το κάνω για μένα. Θέλω να ενθουσιάζει εμένα». Αυτή η νοοτροπία διατηρεί τα άτομα ανοιχτά στο καινούργιο και τα κάνει να αντιμετωπίζουν με θαυμασμό και δέος την ζωή γενικότερα. Δεν ξέρουν τι θα πει «Βαριέμαι».
Συχνά όμως συναντάμε τόσο παιδιά όσο και ενήλικες που προσπαθούν να αποφύγουν οτιδήποτε τους κάνει να αναμετρηθούν με τον εαυτό τους και να προχωρήσουν παραπέρα. Έχουν «κατεβάσει τον διακόπτη». Δεν θέλουν να προβληματίζονται, δεν θέλουν να προσπαθούν, δεν θέλουν να μαθαίνουν καινούργια πράγματα. Δεν ενθουσιάζονται, δεν μαγνητίζονται, δεν μαγεύονται.
Αυτό που θέλουμε από τους μαθητές και τις μαθήτριές μας είναι το ακριβώς αντίθετο. Θέλουμε να είναι περίεργοι. Να αλληλοεπιδρούν με τον κόσμο γύρο τους. Να μαγεύονται από τους μετασχηματισμούς των σύννεφων, από το άνοιγμα ενός μπουμπουκιού, από μία γεωμετρική πρόοδο, από ένα έργο τέχνης. Να γοητεύονται από ένα ηλιοβασίλεμα, να μαγνητίζονται από την αρμονία ενός ιστού αράχνης και από το τίναγμα των φτερών ενός πουλιού. Να βλέπουν τη συσχέτιση και την πολυπλοκότητα της προέλευσης ενός μαθηματικού τύπου, να αναγνωρίζουν την αλληλουχία μιας χημικής αντίδρασης και να ηρεμούν στην θέα ενός μακρινού αστερισμού.
Με λίγα λόγια θέλουμε ανθρώπους που να νιώθουν την πρόκληση, τον ενθουσιασμό και το πάθος στο να ρωτάνε ,στο να μαθαίνουν, στο να τα καταφέρνουν τελικά!!!!
13. Ριψοκινδυνεύω με υπευθυνότητα!
Οι ευέλικτοι άνθρωποι μοιάζει να έχουν μια ακόρεστη διάθεση να δοκιμάζουν να πάνε πέρα από τα καθορισμένα όρια, κυρίως των δυνατοτήτων τους. Έχουν την τάση να αναμετριούνται με καταστάσεις που δεν γνωρίζουν που θα τους οδηγήσουν. Δεν φοβούνται την αβεβαιότητα και την αστάθεια. Όμως δεν λειτουργούν παρορμητικά! Τα ρίσκα που αναλαμβάνουν είναι υπολογισμένα. Βασίζονται στην προηγούμενη γνώση και εμπειρία, έχουν υπολογίσει, όσο αυτό είναι δυνατόν, τις συνέπειες και έχουν μια καλή αίσθηση για το τι είναι κατάλληλο για την κατάσταση που βρίσκονται. ΞΕΡΟΥΝ ΟΤΙ ΔΕΝ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΠΑΙΡΝΕΙΣ ΤΟ ΚΑΘΕ ΡΙΣΚΟ!
Μόνο με αυτό το δεδομένο μπορεί κάποιος να διακρίνει ανάμεσα στο ρίσκο που θα τον/την πλουτίσει σαν άνθρωπο, ακόμα και αν δεν οδηγήσει σε επιτυχία, από το ρίσκο που θα βάλει σε κίνδυνο την ζωή του/της, κυριολεκτικά ή/και μεταφορικά. Ακόμα και αν πρόκειται για ρίσκο με στοιχεία περιπέτειας, όπου υπάρχει αυθορμητισμός και διάθεση να «αφεθεί» κάποιος στην ευκαιρία της στιγμής, η συγκρότηση της προσωπικότητας και η εμπιστοσύνη στην κρίση του, θα επιτρέψει στο άτομο να αξιολογήσει αν υπάρχουν βασικά δεδομένα (γνώση, εμπειρία, υποστήριξη από άλλους, πόροι) που κάνουν το ρίσκο αυτό άξιο να το πάρει κάποιος. Αν πρόκειται για ευκαιρία ή για ταλαιπωρία!
Αντίθετα οι άνθρωποι που έχουν την τάση να κάνουν πίσω, χάνουν διαρκώς ευκαιρίες, ακόμη και να μάθουν αποτυγχάνοντας. Αυτή την τάση την συναντάμε και στους μαθητές. Κερδίζει μέσα τους η φωνή που λέει «Μην το κάνεις γιατί αν αποτύχεις θα γίνεις ρεζίλι» και όχι αυτή που λέει «Αν δεν το κάνεις δεν θα μάθεις ποτέ αν μπορείς ή όχι». Αντί να κυριαρχήσει η διάθεση για δοκιμή, για το καινούργιο, για το αβέβαιο, κυριαρχεί ο φόβος και η χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αυτό το συναντάμε πολύ συχνά όταν βάζουμε ένα πρόβλημα. Υπάρχουν πολλοί μαθητές που δεν ρισκάρουν να αναζητήσουν την απάντηση. Δεν θέλουν να μπουν στην περιπέτεια της αμφιβολίας, της δοκιμασίας. Θέλουν αμέσως την απάντηση έτοιμη.
Η συγκεκριμένη τακτική όμως δεν δημιουργεί ανεξάρτητα σκεπτόμενους ανθρώπους, που καλλιεργούν το μυαλό τους και ενισχύουν την αυτοπεποίθησή τους. Μάλιστα αυτή η νοοτροπία μεταφέρεται και στην προσωπική και στην κοινωνική και στην επαγγελματική ζωή!
Αυτό που θέλουμε είναι μαθητές, και άρα άνθρωποι, που μαθαίνουν να παίρνουν ρίσκα, όχι μόνο διανοητικά αλλά και πρακτικά. Θέλουμε ανθρώπους που θα βάζουν τις ιδέες τους σε κοινή κρίση και θα τις δοκιμάζουν μαζί με τους συμμαθητές και τους δασκάλους τους. Που δεν θα φοβούνται να πάνε κόντρα στο ρεύμα πατώντας όμως γερά στα πόδια τους. Είναι ένας καλός οδηγός για μια ζωή σε ένα κόσμο ρευστό και μεταβαλλόμενο!
14. Χιούμορ!
Μια μοναδικότητα του ανθρώπινου είδους είναι το χιούμορ και η αίσθηση του χιούμορ. Πραγματικά το γέλιο μεταμορφώνει τον άνθρωπο. Επηρεάζει τόσο την χημεία όσο και γενικότερα την λειτουργία του ανθρώπινου σώματος, καθώς επηρεάζει τους παλμούς, την έκκριση των ενδορφινών και την ποσότητα του οξυγόνου στο αίμα, αυξάνοντάς την. Έρευνες έχουν δείξει ότι ενισχύει την δημιουργικότητα και βελτιώνει το επίπεδο της σκέψης μας σε όλους τους τομείς: από το να δημιουργούμε καινούργιες σχέσεις μέχρι να έχουμε πιο ζωηρή φαντασία. Οι άνθρωποι που έχουν χιούμορ αντιλαμβάνονται και εκτιμούν καλύτερα το χιούμορ των άλλων και ανταποκρίνονται λεκτικά με πιο χαλαρό και χαριτωμένο τρόπο όταν αλληλεπιδρούν με τους άλλους. Επιπλέον προσεγγίζουν τις διάφορες καταστάσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν με πιο ενδιαφέροντα τρόπο και πιο πρωτότυπη οπτική. Έτσι αντιλαμβάνονται καλύτερα το παράδοξο , το «αντικανονικό» και εκτιμούν την σάτιρα. Μπορούν να γελάνε τόσο με τις καταστάσεις όσο και με τον εαυτό τους. Αυτό το τελευταίο βεβαίως είναι κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που συναντάμε αρκετά συχνά και στα σχολεία μας: ανθρώπους που γελάνε με τους άλλους αλλά είναι ανίκανοι να διακωμωδήσουν τον εαυτό τους. Επίσης συναντάμε συχνά το φαινόμενο να μην υπάρχει διακριτική ικανότητα ανάμεσα σε μια κατάσταση που αυτό που χρειάζεται να υπερισχύσει είναι η συμπόνοια και όχι το γέλιο.
Ας διακρίνουμε λοιπόν το χιούμορ από την ειρωνεία και την κοροϊδία. Το χιούμορ είναι ένας εξαιρετικός τρόπος να προσεγγίζει κάποιος την πραγματικότητα και τις σχέσεις του με τους άλλους και τον εαυτό του!
15. Η αλληλεξάρτηση
Να νοιάζεστε και να φροντίζετε ο ένας τον άλλον. Να μοιράζεστε μέσα στην ομάδα. Κανένας δεν πρέπει να νιώθει μόνος, αποκομμένος γιατί τότε δεν μπορεί να τα καταφέρει!
~ Willie Unsoeld, Ορειβάτης
Οι άνθρωποι είμαστε όντα κοινωνικά. Δημιουργούμε ομάδες γιατί χρειαζόμαστε να ανήκουμε κάπου και γιατί ενστικτωδώς γνωρίζουμε ότι μαζί με άλλους είμαστε ασφαλέστεροι από ότι μόνοι μας. Η ένταξη στην ομάδα έχει θεραπευτικό χαρακτήρα, μας δίνει την δυνατότητα να ακουγόμαστε, να αντλούμε δύναμη ο ένας από τον άλλον και ενισχύει το αίσθημα της αμοιβαιότητας και άρα το αίσθημα ότι ανήκουμε σε αυτή την ομάδα. Ομαδικά μπορούμε να επιτελούμε καθήκοντα που μόνους θα μας κούραζαν πολύ. Η πράξη έχει δείξει ότι μία από τις σκληρότερες τιμωρίες που μπορούν να επιβληθούν στον άνθρωπο, είναι η απομόνωση. Ιδιαίτερα στην εποχή μας που η γνώση είναι πάρα πολλή, η επίλυση προβλημάτων απαιτεί όλο και περισσότερο την συνεργασία για να επιτευχθεί. Κανείς δεν έχει πρόσβαση σε όλα τα απαιτούμενα στοιχεία και κανείς δεν μπορεί να σκεφτεί τόσες εναλλακτικές δυνατότητες, όσες μπορούν περισσότεροι μαζί. Αρκετοί μαθητές δεν έχουν μάθει να δουλεύουν σε ομάδες και οι κοινωνικές τους δεξιότητες δεν είναι επαρκώς αναπτυγμένες. Άλλοι προτιμούν να δουλεύουν μόνοι και το δηλώνουν ξεκάθαρα. Άλλοι λένε ότι οι υπόλοιποι δεν τους θέλουν, άλλοι ενώ είναι σε ομάδα λειτουργούν συγκεντρωτικά περιορίζοντας όλους τους υπόλοιπους και άλλοι επιλέγουν να μην κάνουν τίποτα και φορτώνουν την δουλειά τους στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Το να δουλεύεις σε ομάδες απαιτεί να έχεις την δεξιότητα να αξιολογείς τις ιδέες τις δικές σου και των άλλων και να εξετάζεις κατά πόσον μια λύση είναι εφικτή σε σχέση με άλλες προτεινόμενες. Επίσης απαιτεί μια εξαιρετική δεξιότητα: να μπορείς να δέχεσαι ανατροφοδότηση και εποικοδομητική κριτική (όχι επίκριση). Με αυτόν τον τρόπο τα μέλη μιας ομάδας αλληλεπιδρούν και το κάθε ένα χωριστά εξελίσσεται. Η ικανότητα να ακούς, να αναζητάς την συναίνεση, να αφήνεις στην άκρη την δικιά σου ιδέα για να δουλέψεις πάνω στην ιδέα κάποιου άλλου, η ενσυναίσθηση, η συμπόνοια, η ηγεσία, η εμψύχωση και ο αλτρουισμός, είναι όλα ενδείξεις ενός συνεργατικού και αλληλεξαρτώμενου ανθρώπου!
16. Δίψα για μάθηση!
«Παράνοια είναι να κάνεις συνεχώς το ίδιο πράγμα, περιμένοντας διαφορετικά αποτελέσματα» Αλμπερτ Αϊνστάιν
Οι ευφυείς άνθρωποι θέλουν, διαρκώς, να μαθαίνουν. Η πίστη τους σε συνδυασμό με την τάση τους για αναζήτηση τους επιτρέπει να ψάχνουν συνεχώς για καινούργιες και καλύτερες μεθόδους. Άνθρωποι με τέτοια νοοτροπία αναζητούν πάντα την βελτίωση, την ανάπτυξη, την μάθηση και συνεχώς προσαρμόζουν και καλυτερεύουν τους εαυτούς τους. Κάθε πρόβλημα, ένταση, σύγκρουση, κατάσταση είναι γι’ αυτούς μια ευκαιρία για να μάθουν. Ένα μεγάλο μυστήριο με εμάς τους ανθρώπους είναι ότι αντιμετωπίζουμε τις ευκαιρίες για μάθηση με φόβο παρά με θαυμασμό. Μοιάζει να μας αρέσει να ξέρουμε παρά να μαθαίνουμε. Υπερασπιζόμαστε τις πεποιθήσεις, τις γνώσεις και τα στερεότυπά μας αντί να προσκαλούμε το άγνωστο, το δημιουργικό, το διαφορετικό. Το να είμαστε σίγουροι και κλειστοί μας γεμίζει με άνεση, ενώ το να είμαστε ανοιχτοί και αμφισβητίες μας γεμίζει με φόβο. Από πολύ νωρίς στην εκπαίδευση τα παιδιά μαθαίνουν αποσπασματικά και ανταγωνιστικά. Επίσης εκπαιδεύονται να αντιδρούν απλώς σε ερεθίσματα. Έτσι καταλήγουν να δίνουν αξία στην βεβαιότητα και όχι στην αμφισβήτηση, στις απαντήσεις και όχι στις ερωτήσεις, στις λύσεις και όχι στις εναλλακτικές μεθόδους. Αυτό που θα θέλαμε είναι να εκπαιδεύουμε τους ανθρώπους να είναι δημιουργικοί και να διψάνε για μάθηση. Αυτό προϋποθέτει επίγνωση της άγνοιάς μας, πράγμα που αποτελεί το ύψιστο επίπεδο διανόησης. Από την στιγμή που ο άνθρωπος αποδέχεται ότι δεν ξέρει τότε πετάει από πάνω του τον φόβο να ανακαλύψει όλα αυτά που δεν ξέρει και να ξεκινήσει το ταξίδι στην μάθηση, στην ζωή την ίδια!
Arthur L. Costa, Ed. D. and Bena Kallick, Ph.D., “Habits of Mind Across the Curriculum. Practical and Creative Strategies for Teachers”
Μετάφραση, προσαρμογή: Λίνα Πατσιούρα
