Ο Άλμπερτ Μπαντούρα (1925-2021) είναι Καναδός ψυχολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Κατά τη διάρκεια της καριέρας του, που κράτησε σχεδόν έξι δεκαετίες, ο Μπαντούρα συνέβαλε σημαντικά σε πολλούς τομείς της ψυχολογίας, όπως την κοινωνικογνωστι
Το πείραμα με την κούκλα Μπόμπο που αποτελεί τη μοντελοποιημένη μελέτη της επιθετικότητας τον έκανε ευρέως γνωστό και έδειξε ότι τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να οδηγηθούν στην εκμάθηση συμπεριφορών μέσα από την παρατήρηση των ενηλίκων. Ακολουθούν ορισμένα αποφθέγματά του.
1. Η ψυχολογία δεν μπορεί να πει στους ανθρώπους πώς θα έπρεπε να ζήσουν τη ζωή τους. Μπορεί, ωστόσο, να τους παρέχει τα μέσα για την πραγματοποίηση προσωπικών και κοινωνικών αλλαγών.
2. Οι πεποιθήσεις των ανθρώπων για τις ικανότητές τους έχουν βαθιά επίδραση σε αυτές τις ικανότητες.
Το ανθρώπινο μυαλό είναι δημιουργικό, προληπτικό και στοχαστικό – όχι μόνο αντιδραστικό.
3. Για να πετύχουν, οι άνθρωποι χρειάζονται μια αίσθηση αυτο-αποτελεσματικότητας, να παλέψουν μαζί με την ανθεκτικότητα για να αντιμετωπίσουν τα αναπόφευκτα εμπόδια και τις ανισότητες της ζωής.
4. Η επιτυχία και η αποτυχία είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοπροσδιορισμένες από την άποψη των προσωπικών προτύπων.
5. Το να αποκτήσεις μια διορατικότητα των λανθάνοντων κινήτρων κάποιου, φαίνεται, να είναι περισσότερο μια μετατροπή πεποιθήσεων παρά μια διαδικασία αυτοανακάλυψης.
6. Έχουμε επενδύσει περισσότερο στις θεωρίες της αποτυχίας από ότι στις θεωρίες της επιτυχίας.
7. Τα άτομα με υψηλή βεβαιότητα στις ικανότητές τους προσεγγίζουν δύσκολα καθήκοντα ως προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν και όχι ως απειλές που πρέπει να αποφευχθούν.
8. Η μάθηση είναι αμφίδρομη. Μαθαίνουμε από το περιβάλλον και το περιβάλλον μαθαίνει και τροποποιείται χάρη στις ενέργειές μας.
9. Η αυτοπεποίθηση δεν εξασφαλίζει απαραίτητα την επιτυχία, αλλά η δυσπιστία προς τον εαυτό γεννά την αποτυχία!
Συμβολή στην ψυχολογία
Οι πρώτες ερευνητικές προσπάθειες του Μπαντούρα αφορούσαν το ανθρώπινο κίνητρο, τη δράση και τη σκέψη. Η μελέτη που πραγματοποίησε σε συνεργασία με τον Ρίτσαρντ Ουόλτερς για την εξερεύνηση της κοινωνικής επιθετικότητας, τόνισε την επίδραση των συμπεριφορών μοντελοποίησης και άνοιξε το δρόμο για την έρευνα στον τομέα της μάθησης μέσω της παρατήρησης.
Στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι η παιδική επιθετικότητα αναπτύσσεται όταν αυτή εκδηλώνεται ως πρότυπο από τους ενήλικες, ο Μπαντούρα πραγματοποίησε το πολύ γνωστό πείραμά του με την κούκλα Μπόμπο. Κατά τη διάρκεια του πειράματος, παιδιά παρακολουθούσαν ενήλικες να συμπεριφέρονται βίαια σε μία κούκλα. Ωστόσο, εάν ο ενήλικας υφίστατο κάποιο είδος τιμωρίας για τη βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στην κούκλα, τα παιδιά παρουσίαζαν μικρότερες πιθανότητες να χτυπήσουν την κούκλα. Το συγκεκριμένο πείραμα μνημονεύεται συχνά από όσους τάσσονται κατά της βίας που προβάλλεται από τα μέσα ενημέρωσης, ωστόσο έχει συχνά επικριθεί για ηθικούς λόγους διότι θεωρείται ότι εξέθεσε παιδιά σε βίαιη συμπεριφορά.
Μέσα από τη μελέτη της έμμεσης μάθησης, και χωρίς να αμφισβητεί την αξία του μηχανισμού της μάθησης μέσω των ενισχύσεων, οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να μάθουν και μέσα από την απλή παρατήρηση του κοινωνικού περιβάλλοντος, μιμούμενα συχνά τις συμπεριφορές των άλλων. Η διαδικασία αυτή είναι γνωστή ως η θεωρία της κοινωνικής μάθησης. Ωστόσο, η μάθηση μέσω προτύπων δεν αποτελεί μία αυτοματοποιημένη διαδικασία μιμητικής αναπαραγωγής, αλλά πρόκειται για μία δημιουργική και αφαιρετική πορεία κατά την οποία το άτομο, αξιοποιώντας τις παρατηρήσεις των κοινωνικών προτύπων, καλείται να επιλέξει δικούς του προσανατολισμούς και ερμηνείες.
Οι απόψεις του Μπαντούρα για την αυτο-αποτελεσματικότητα
Ο Μπαντούρα αναφέρθηκε στην έννοια της αυτο-αποτελεσματικότητας και στις αντιλήψεις μας γύρω από αυτές. Συμπεριφορές που επηρεάζονται από την αντίληψή μας για την αυτοαποτελεσματικότητα και την επιτυχία καθορίζονται από την αφοσίωση μας σε ένα στόχο, την επιμονή και υπομονή που επιδεικνύουμε, την ψυχραιμία μας κατά την εκτέλεσή του και την αναλυτική σκέψη. Η αυτό-αποτελεσματικότητα ή αυτεπάρκεια είναι η υποκειμενική κρίση του ατόμου για την ικανότητά του να ακολουθήσει συγκεκριμένες ενέργειες, καθώς και την αποτελεσματικότητα των ενεργειών αυτών.
Διαπίστωσε, λοιπόν, ότι οι άνθρωποι που πίστευαν ότι μπορούσαν, για παράδειγμα, να ξεπεράσουν τις φοβίες τους, είχαν περισσότερες πιθανότητες να το κατορθώσουν. Η έννοια της αυτό-αποτελεσματικότητας έχει, επίσης, διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην εκπαιδευτική ψυχολογία. Οι πεποιθήσεις δηλαδή των ατόμων για την αυτο-αποτελεσματικότητα επηρεάζουν την αντίδραση των ατόμων απέναντι στο άγχος, την απογοήτευση όταν επιδιώκουν να πετύχουν τους στόχους τους.
Τι υποστήριξε ο Μπαντούρα για την αμοιβαία αιτιοκρατία
Ο Μπαντούρα υποστήριζε ότι πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας κατά την ανάλυση της συμπεριφοράς ενός ατόμου τόσο την προσωπικότητα και την συμπεριφορά του όσο και το περιβάλλον στο οποίο δρα. Οι άνθρωποι σύμφωνα με την οπτική του Μπαντούρα είναι ενεργοί δρώντες που η εξέλιξή τους εξαρτάται από τις επιλογές τους. Απορρίπτει την ιδέα ότι η συμπεριφορά εξηγείται από εσωτερικές ή εξωτερικές δυνάμεις, καθώς οι άνθρωποι επηρεάζονται από το περιβάλλον τους, αλλά ταυτόχρονα επιλέγουν πως θα συμπεριφερθούν.
Οι απόψεις του για την μάθηση μέσω παρατήρησης – μίμηση προτύπου
Ο Albert Bandura μίλησε για την μάθηση μέσω παρατήρησης (μίμηση προτύπου) σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν απλώς και μόνο παρατηρώντας τους άλλους και τις συμπερισφορές τους. Έτσι οι άνθρωποι μέσω της παρατήρησης σχηματίζουν μια εσωτερική αναπαράστηση την οποία στη συνέχεια της ζωής τους αξιοποιούν. Ωστόσο, η μάθηση μέσω παρατήρησης είναι διαφορετική από την ταύτιση στην ψυχοδυναμική προσέγγιση. Η μίμηση προτύπου είναι εφικτή και μέσω Μ.Μ.Ε.,οπότε τα πρότυπα που παρουσιάζονται στην τηλεόραση είναι πολύ εύκολο να επιδράσουν στα παιδιά. Έρευνες έχουν δείξει ότι η η προβολή επιθετικότητας στην τηλεόραση επηρεάζει και οδηγεί σε υιοθέτηση επιθετικών μοτίβων συμπεριφοράς.
Αυτορρύθμιση
Άμεσα συνδεδεμένη με τη διαδικασία της μάθησης μέσω της παρατήρησης είναι και η έννοια που επεξεργάζεται η κοινωνικογνωστική θεωρία σχετικά με την αυτορύθμιση του εαυτού μας (self-regulation). Έτσι, μαζί με τις συγκεκριμένες γνωστικές και συναισθηματικές αντιδράσεις, ο Bandura και οι συνεχιστές του υποστηρίζουν ότι ο καθένας μπορεί να μάθει και κάποιους γενικούς κανόνες που θα ακολουθεί στη ζωή του.
Για παράδειγμα, μέσα από την παρατήρηση των προτύπων αλλά και από τις προσωπικές τους εμπειρίες, οι άνθρωποι διαμορφώνουν τους δικούς τους εσωτερικούς κανόνες (internal standards), οι οποίοι τους βοηθούν να αξιολογούν τόσο τη δική τους συμπεριφορα όσο και εκείνη των άλλων. Επιπλέον, η χρησιμότητα αυτών των εσωτερικών κανόνων αφορά και τους σκοπούς που οι άνθρωποι θέτουν αλλά και τις αναμενόμενες ενθαρρυντικές αντιδράσεις και θετικές αξιολογήσεις των πράξεων στις οποίες προβαίνουν τόσο οι ίδιοι όσο και οι γύρω τους.
