«Στις διαφωνίες επάνω σε ηθικά ή επιστημονικά ζητήματα ας στοχεύετε στην αλήθεια και όχι στην κατατρόπωση του αντιπάλου σας. Με αυτόν τον τρόπο δε θα χάσετε ποτέ το επιχείρημά σας και θα κερδίζετε πάντα κάτι καινούριο» έλεγε ο Arthur Martine στον εξαιρετικό οδηγό του γύρω από την τέχνη της συζήτησης το 1866.
Βέβαια, τις περισσότερες φορές που διαφωνούν δύο άνθρωποι το μόνο που δε συμβαίνει είναι το παραπάνω, ειδικά όταν η αντιπαράθεση είναι διαδικτυακή και οι «συνομιλητές» βρίσκονται πίσω από την ασφάλεια που τους παρέχει μια οθόνη κι ένα πληκτρολόγιο.
Τα πράγματα όμως θα μπορούσαν να είναι πολύ διαφορετικά.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να είναι κανείς επικριτικός, παραμένοντας ταυτόχρονα συμπονετικός, έχοντας ως σκοπό όχι να «κατακτήσει» τον αντίπαλο, αλλά να «φτάσει στην αλήθεια». Αποσκοπώντας, όχι να έχει δίκιο με οποιοδήποτε κόστος, αλλά να κατανοήσει και να εμβαθύνει τις γνώσεις του.
Ο φιλόσοφος Daniel Dennett, τον οποίο ο πρωτοπόρος της τεχνητής νοημοσύνης Marvin Minsky έχει αποκαλέσει ως «τον καλύτερο σύγχρονο φιλόσοφο» και «επόμενο Bertrand Russell», θέτει ένα εύστοχο ερώτημα, το οποίο εξερευνά μερικές από τις βασικές τάσεις και δυναμικές της κουλτούρας του ‘μπορώ-να-κρίνω-τα-πάντα-και-τους-πάντες’ της σύγχρονης εποχής: «Πόσο συμπονετικός μπορείτε να είστε όταν κριτικάρετε τις απόψεις ενός ‘αντιπάλου’;».
Στο βιβλίο του «Intuition Pumps and Other Tools for Thinking» αναφέρεται σε αυτό που ο ίδιος αποκαλεί ως «το καλύτερο αντίδοτο για την τάση που υπάρχει να εμφανίζουμε τον αντίπαλό μας ως καρικατούρα».
Πρόκειται για μια λίστα από κανόνες που είχε διαμορφώσει δεκαετίες πριν ο διάσημος κοινωνικός ψυχολόγος και θεωρητικός Anatol Rapoport, γνωστός για τη στρατηγική tit-of-tat της θεωρίας των παιγνίων.
Ο Dennett αναφέρει τα εξής:
Πώς θα συνθέσετε ένα επιτυχημένο, κριτικό σχόλιο:
-
Θα πρέπει να προσπαθήσετε να επαναλάβετε τη θέση του «αντιπάλου» σας τόσο ξεκάθαρα, ζωντανά και δίκαια που να φτάσει στο σημείο να σας πει: «Ευχαριστώ, μακάρι να μπορούσα να τα πω κι εγώ με αυτόν τον τρόπο».
-
Πρέπει να κάνετε μια λίστα με όλα τα σημεία επιχειρηματολογίας (ειδικά αν είναι θέματα μη γενικής αποδοχής).
-
Πρέπει να αναφέρετε οτιδήποτε έχετε μάθει από τον αντίπαλό σας.
-
Μόνο τότε μπορείτε να αναφερθείτε σε μια κουβέντα διάψευσης ή κριτικής.
Ο Dennett τονίζει, ότι αυτή η διαδικασία είναι στην πραγματικότητα μια καλή στρατηγική ψυχολογίας, που επιτυγχάνει ένα πράγμα: Μετατρέπει τον αντίπαλό σας σε ένα πιο δεκτικό ακροατήριο της κριτικής ή διαφωνίας σας, η οποία με τη σειρά της προχωρά και εξελίσσει τη συζήτηση.
